ელექტროენერგიის იმპორტმა 2021 წლის იანვარ-აპრილში 1.697 მლრდ კვტ/სთ-ს მიაღწია, რაც გასული წლის ანალოგიური პერიოდის მაჩვენებელს 118%-ით, მთელი 2020 წლის ჯამურ მაჩვენებელს კი 5.4%-ით აღემატება. ამ მოცულობის ელექტროენერგია საქართველოს არცერთ ცალკე აღებულ წელს არ უყიდა. იმპორტის მკვეთრი მატება ერთის მხრივ ენგურჰესის სარეაბილიტაციოდ 3 თვით გაჩერებამ და მეორეს მხრივ აფხაზეთში გაზრდილმა კრიპტომაინინგმა განაპირობა.
20 იანვარს ენგურჰესი სარეაბილიტაციოდ გაჩერდა. გაჩერების დრო სპეციალურად მცირე გენერაციის პერიოდში შეირჩა. თუ შარშან თებერვალ-მარტში ენგურჰესმა 240 მლნ კვტ/სთ გამოიმუშავა, ივნის-ივლისში გენერაცია 220%-ით 768 მლნ კვტ/სთ-მდე გაიზარდა. სადგურმა მუშაობა 28 აპრილს განაახლა. რეაბილიტაციის პროცესში შეკეთდა სადერივაციო გვირაბის ნაწილი. ეკონომიკის სამინისტროში იმედოვნებენ, რომ დანაკარგები 20-30 პროცენტით შემცირდება და წლიური გამომუშავება 90 მლნ კვტ/სთ-ით გაიზრდება. რეაბილიტაცია ჯამში 45 მლნ ევრო დაჯდა, საიდანაც 7 მლნ ევრო ევროკომისიის გრანტია, 38 მლნ კი იბიარდის კრედიტი.
ენგურჰესი, გარდა იმისა რომ საქართველოში ყველაზე დიდი ელექტროსადგურია, რომელის წილიც ჯამურ გენერაციაში 30-დან 40 პროცენტამდე მერყეობს, (პროცენტული სხვაობა ახალი გენერაციის ობიექტების ამოქმედებასთან ერთად თავად ენგურისა და სხვა მდინარეების წლიური ჩამონადენითაა განპირობებული) პოლიტიკური დატვირთვის მატარებელიაცაა. სადგურის ნაწილი, კერძოდ სამანქანო დარბაზი ოკუპირებული აფხაზეთის მხარესაა მოქცეული. 90-იან წლებში მხარეებს შორის არაოფიციალური შეთანხმება გაფორმდა, რომლის ძალითაც აფხაზეთს გენერაციის 40% უნდა შეხვედროდა. შეთანხმება ბოლო წლებში სისტემატურად ირღვევა. ზამთრის პერიოდში თბილისი ოკუპირებულ რეგიონს ენგურჰესის გამომუშავების 100%-ს აწვდის და დამატებით ელექტროენერგიას მისთვის რუსეთიდან ყიდულობს.
იმპორტირებული 1.697 მლრდ კვტ/სთ-დან 54.4% - 924 მლნ კვტ/სთ აფხაზეთში გაიგზავნა. ოთხ თვეში რეგიონმა 1.155 მლნ კვტ/სთ მოიხმარა, - 24%-ით მეტი ვიდრე თბილისმა.
იმპორტის ზრდა ქვეყანას მეზობლებზე, მათ შორის რუსეთზე იმპორტ და ენერგოდამოკიდებულს ხდის. წელს რუსეთის წილმა იმპორტში 61%-ს გადააჭარბა.
პანდემიისა და კოვიდრეგულაციების შედეგად შემცირებული მოთხოვნის გამო, ელექტროენერგიაზე ფასები შემცირებულია, თუ გასული წლის პირველ კვარტალში 744 მლნ კვტ/სთ-ში საქართველომ $29 მლნ გადაიხადა, ანუ კილოვატში 3.9 ცენტი, წელს 1.438 მლრდ კვტ/სთ $31.7 მლნ დაუჯდა, ანუ 1 კვტ/სთ - 2.2 ცენტი. ფასების ვარდნა დროებითია და მოთხოვნის გაზრდისთანავე დაკორექტირდება, რაც სხვა ყველაფერთან ერთად იმისაც ნიშნავს, რომ ქვეყნიდან უფრო მეტი დოლარი გავა და ლარზე ზეწოლა გაიზრდება.
საქართველოს ეკონომიკა ნელი ტემპით, მაგრამ მაინც იწყებს აღდგენას. 2020 წლამდე ენერგომოხმარებას მზარდი ტენდენცია გააჩნდა. წელს პირველ 4 თვეში აფხაზეთის გამოკლებითაც მოხმარება 3.9%-ით გაიზარდა. აფხაზეთის ჩათვლით 4.5%-ით. ზრდა მომდევნო წლებშიც გაგრძელდება. გენერაციის ახალი ობიექტების გარეშე ელექტროენერგიის მოხმარების ზრდა ავტომატურად ენერგოდეფიციტისა და იმპორტის ზრდას ნიშნავს.
მიუხედავად იმისა, რომ ბოლო წლებში რამდენიმე საშუალო სიმძლავრის ჰესი ამუშავდა“ ლარსი ჰესი, ფარავანჰესი, დარიალჰესი, შუახევჰესი... ასევე გარდაბანი 1 და გარდაბანი 2 თბოსადგურები, მოთხოვნა გამომუშავებაზე სწრაფად იზრდებოდა. ნენსკრაჰესი 2021-ის მაგივრად საუკეთესო შემთხვევაში 2025 წელს დასრულდება, ნამახვანჰესი დაპაუზებულია, ცხენისწყლისა და ონის ჰესების კასკადი მხოლოდ ნაწილობრივ სრულდება. ხუდონჰესის პროექტი ოფიციალურად არ გაუქმებულა, მაგრამ არც წინ წასულა.
ალტერნატიული ენერგიებიდანაც გორში მდებარე ქარის ელექტროსადგური ჯერჯერობით ერდადერთია, რომლის წილიც ჯამურ გენერაციაში 0.8%-ზე ნაკლებია. მზის ელექტროსადგური კი საერთოდ არ არსებობს, თუ არ ჩავთვლით სახურავებზე განთავსებულ პანელბსა და ცალკეულ მიკროსიმძალვრეებს, რომელთა ჯამური გამომუშავება წლიურად 5 მლნ კვტ/სთ-ზე ნაკლებია და ბალანსზე საერთოდ ვერ ახდენს გავლენას. ქარისა და მზის ჯამური ეკონომიკურად მომგებიანი პოტენციალი კი 4 მლრდ კვტ/სთ-ს შეადგენს, ათვისებულზე მინიმუმ 40-ჯერ მეტს, თუმცა მათი სრულად გამოყენებისთვის დამატებითი მარეგულირებლიანი სიმძლავრის ქონაა აუცილებელი ასეთი კი შეიძლება იყოს თბოსადგური, ატომური ელექტროსადგური ან წყალსაცავიანი ჰესი.
გიორგი ელიზბარაშვილი
ელექტროენერგია
