ოკუპირებულ აფხაზეთში ციტრუსის მოსავალი და ექსპორტიც გაიზარდა. თუმცა ამით მოსახლეობა რეალურ სარგებელს ვერ იღებს. ამის მიზეზი  პროდუქტის დაბალი ფასია, რის გამოც ციტრუსის წარმოების მიმართ ხალხმა ინტერესი დაკარგა. ძირითადი ბაზარი კრასნოდარის მხარე და სომხეთია, სადაც ქართველებისგან მინიმალურ ფასად  შეძენილ  ციტრუსს აფხაზი ექსპორტრიორები საკმაოდ სარფიანად ჰყიდიან.

ამ ეტაპზე 1 კგ. მანდარინის საბითუმო ფასი 50-60 თეთრია, ლიმონი 80-90 თეთრი ღირს. იმის გამო, რომ ადგილობრივებს ტვირთზე დაწესებული  მაღალი გადასახადის გამო პროდუქტის ზუგდიდში გადატანა არ უღირთ, იძულებული არიან ადგილობრივ გადამყიდველებს იაფად მიჰყიდონ მთელი ჭირნახული, ეს ეხება არა მარტო ციტრუსს, არამედ თხილს, სიმინდს და თითქმის ყველა დასახელების ბოსტნეულს, რის  მოსავალიც მოჰყავთ ოკუპირებულ რეგიონში.  

,,აფსნიპრესი“  სომხეთის რესპუბლიკის სახელმწიფო საბაჟო კომიტეტის ინფორმაციის საფუძველზე წერს, რომ მიმდინარე წლის სექტემბრიდან 20 ოქტომბრამდე პერიოდში აფხაზეთიდან 252 ტონა ციტრუსოვანი ხილია ექსპორტირებული.

2020 წლის ამავე პერიოდში ეს მაჩვენებელი  245 ტონა იყო, ხოლო 2019 წელს - 20 ტონა.

აფხაზური მედიის ცნობით, ე.წ. მინისტრთა კაბინეტმა 2021 წლის მოსავლიდან ციტრუსის შესყიდვის ახალი ფასები დააწესა. კერძოდ, 1 კგ.  მანდარინისა და ფორთოხლის შესყიდვის ფასი უნდა იყოს 21 რუბლზე (92 თეთრი) მეტი,  ლიმონის შემთხვევაში,  20 რუბლიდან (88 თეთრი), ხოლო  არასტანდარტული ციტრუსი   5 რუბლზე (22 თეთრი) არანაკლები.

გაცილებით ძვირია ციტრუსის ფასი რუსეთში, სადაც 1 კგ მანდარინი დაახლოებით   120-130 რუბლად (5-6 ლარი) იყიდება.

რაც შეეხება ადგილობრივ ფასებს, გალის მოსახლეობის ინფორმაციით, უმაღლესი ხარისხის მანდარინს 60 თეთრზე ძვირად ვერ ჰყიდიან, ხოლო ლიმონის ფასი 80-90 თეთრს არ აჭარბებს.

,,წელს ციტრუსის მოსავალი კარგია, შარშანაც არ იყო ურიგო, მაგრამ აქედან მინიმალურ სარგებელს ვერ ვიღებთ. ზუგდიდში 1 კგ. მანდარინი 2 ლარზე იაფად არ იყიდება, ჩვენ 60 თეთრად ძლივს ვყიდით, ლიმონი თუ 3 ლარი ღირს, აქ 1 ლარადაც არ გვეყიდება. ამ დროს აფხაზური ციტრუსი მთელ საქართველოში და რეგიონშიც კი, ერთ-ერთი საუკეთესოა. ჩვენ ვერ ვახერხებთ ენგურზე ტვირთის გატანას, ვერც თხილს ვყიდით და ვერც სხვა პროდუქტს. არის შემთხვევები, როცა 1 ტომარა ტვირთის ტრანსპორტირებაში 40-50 ლარს ითხოვენ, ხან მეტს, ერთი შეხედვით, აკრძალვა არ არის, მაგრამ მაქსიმალურად გზღუდავენ, რომ რაიონიდან არ გავიდეს ჩვენი პროდუქტი, რომელსაც შემდეგში თვითონ ჰყიდიან სარფიანად და ჩვენ ვზარალდებით, ციტრუსის ფასი გაწეულ ხარჯსაც ვერ პასუხობს“, - ამბობს გალის ქვედა ზონის სოფელ  ფიჩორის მცხოვრები ,,კომერსანტთან“ სატელეფონო საუბარში.

არაკონკურენტული გარემო არის ძირითადი მიზეზი, რის გამოც აფხაზეთში ციტრუსის მოსავალი შედარებით მცირეა. ამის შესახებ აფხაზეთის ექსპერტთა კლუბის წევრი ირაკლი ცქიტიშვილი საუბრობს.

,,აფხაზეთში  სულ რამდენიმე კომპანიაა, რომელიც მანდარინის შესყიდვით არის დაინტერესებული. მიზერულ თანხად ყიდულობენ პროდუქტს ადგილობრივი ქართველებისგან და თვითონ მაღალი მოგებით ჰყიდიან. არაკონკურენტული გარემოა, ამიტომ ხალხსაც მოტივაცია არ აქვს, ბევრმა ციტრუსი თხილით ჩაანაცვლა, არარენტაბელური გახდა დარგი.  გარდა ამისა, მუდმივად  რეალიზაციის პრობლემაა. წინა წლებში იყო რამდენიმე შემთხვევა, როცა ციტრუსი რუსეთში გაიტანეს, მაგრამ გაყიდვის პრობლემა შეექმნათ, პროდუქტის დიდი ნაწილი არაკონდიცირებული იყო და გაანადგურეს. იმის გამო, რომ წარმოება არ არის, რეგიონიდან მხოლოდ მზა სახით გადის. ცხადია, ამას რუსული ბაზრისთვის დიდი ეფექტი არ აქვს. თუმცა სხვა ქვეყნების ციტრუსთან შედარებით ხარისხის მხრივ აფხაზურ მანდარინს დიდი უპირატესობა აქვს და არის ფაქტები, როცა სხვა ქვეყნების ციტრუსიც აფხაზური ბრენდით იყიდება. უფრო მაინც კრასნოდარსა და სოჭში იყიდება, ასევე სომხეთში,  მოსკოვის ბაზრამდე მცირე რაოდენობა აღწევს“, - აცხადებს ,,კომერსანტთან“ ირაკლი ცქიტიშვილი.

როგორც სპეციალისტები აღნიშნავენ, „აფხაზეთის ეკონომიკის“ რეალური სექტორის სისუსტე კარგად აისახება საექსპორტო კალათაში, რომელიც ძირითადად შედგება პირველადი დამუშავების, ჯართის და მოპოვებითი სექტორის საქონლისგან. რუსეთის ბაზრის გახსნასთან ერთად, არსებობს შესაძლებლობა, რომ ციტრუსის წარმოება განვითარდეს, მაგრამ ამ მხრივაც რეალურად დიდი პრობლემაა.

ცხადია, რომ ოკუპირებული აფხაზეთის ეკონომიკა იმყოფება სტაგნაციაში, რასაც ბევრი მიზეზები აქვს. მათ შორის მნიშვნელოვანია ინსტიტიტუციური გაუმართაობა და პოსტ-საბჭოთა მტაცებლური ელიტების ფორმირება, რეგიონის ეკონომიკური იზოლაცია და ა.შ. რაც დრო გადის, უფრო მეტად ძლიერდება აფხაზეთის დამოკიდებულებას რუსეთზე, რომელიც, თავის მხრივ, არანაირ როლს არ ასრულებს მის მიერ ოკუპირებული რეგიონის განვითარებაში.