ბოლო სამი ათწლეულის მანძილზე, ცენტრალური და დასავლეთ აზიის ქვეყნებმა თავიანთი სარკინიგზო ქსელების გასაუმჯობესებლად და მრავალ ქვეყანაში, შორ მანძილზე სარკინიგზო დერეფნების გასავითარებლად ერთად იმუშავეს. 

აზის განვითარების ბანკის ინფორმაციით, მიუხედავად იმისა, რომ რეგიონული ვაჭრობის სტანდარტების ცვლილებამ შორ მანძილზე სარკინიგზო ტრანსპორტზე მოთხოვნა გაზარდა, ცენტრალური აზიის რეგიონალური ეკონომიკური თანამშრომლობის პროგრამის (CAREC) რეგიონის რკინიგზას უჭირს კონკურენცია გაუწიოს სხვა შორ მანძილზე სარკინიგზო დერეფნებსა და ტრანსპორტის სხვა რეჟიმებს, ბევრი მათგანი ზარალზეც მუშაობს.

რკინიგზამ რეგიონის მასშტაბით უნდა განიხილოს იმ ძირითადი რეფორმების გატარება, რაც უფრო ეფექტურს და ფინანსურად მდგრადს გახდის. ეს ხელს შეუწყობს ეკონომიკურ ზრდას და საბოლოოდ გააუმჯობესებს რეგიონში რიგითი ხალხის ცხოვრებას.

აზიის განვითარების ბანკის (ADB) ახალი კვლევა აფასებს CAREC რკინიგზის მდგომარეობას და განსაზღვრავს ინვესტიციების, კომერციალიზაციისა და რეფორმების შესაძლებლობებს. აქ მოცემულია ექვსი რეკომენდაცია, რომელიც რეგიონში რკინიგზის მდგრადობას გააუმჯობესებს.

რა არის CAREC?

CAREC-ის პროგრამა არის ცენტრალური აზიის რეგიონის და მის ფარგლებს გარეთ არსებული ქვეყნების პარტნიორობა, რომელიც რეგიონული თანამშრომლობის გზით ხელს უწყობს მდგრად განვითარებას. 2016 წელს CAREC-ის წევრი ქვეყნების მინისტრებმა მხარი CAREC-ის სარკინიგზო სტრატეგიას 2017-2030 წლებისთვის მხარი დაუჭირეს, იმ მიზნით, რომ დაეხმარონ ქვეყნებს გააცნობიერონ საინვესტიციო შესაძლებლობები ტრანსსასაზღვრო სატვირთო რკინიგზაში და დააკმაყოფილონ კომერციალიზაციისა და რეფორმების საჭიროებები რკინიგზის ეფექტურობის გასაუმჯობესებლად.

1. კომერციული აღრიცხვის სისტემების მოდერნიზაცია

CAREC რკინიგზების უმეტესობა ამჟამად იყენებს აღრიცხვის იმ სისტემებს, რომლებიც საერთაშორისოდ აღიარებულ კომერციულ სტანდარტებს არ შეესაბამება. ამ მემკვიდრეობით სისტემებს არ შეუძლიათ ზუსტად გაზომონ რკინიგზის კომპანიების რეალური ფინანსური მაჩვენებლები ან განასხვაონ ბიზნესის თითოეული ხაზის ფინანსური მაჩვენებლები.

რეგიონის რკინიგზას სჭირდება თანამედროვე კომერციული აღრიცხვის სისტემების განვითარება, რომლებიც უზრუნველყოფენ რეალურ დროში სანდო და გამჭვირვალე ინფორმაციას ხარჯების, შემოსავლებისა და ფინანსური მაჩვენებლების შესახებ. ასევე მნიშვნელოვანია პერსონალის გადამზადება და მათი გამოყენება როგორც სისტემის ფუნქციონირების გასავითარებლად  ასევე მუშაობის ანალიზისთვის.

2. საწარმოს რესურსების დაგეგმვა

 რკინიგზამ უნდა დანერგოს საწარმოთა რესურსების დაგეგმვის სისტემები, რათა დაეხმაროს მათ უფრო კომერციული მიდგომების დანერგვაში, რაც პროდუქტიულობას და მომგებიანობას გაზრდის.  ეს სისტემები ასევე ეხმარება რკინიგზის დამგეგმავებს გადახედონ არსებულ სარკინიგზო რესურსებს, ისეთებს,  როგორიცაა პერსონალი ან მოძრავი შემადგენლობა და განსაზღვრონ, თუ როგორ შეიძლება მათი უფრო ეფექტურად გამოყენება, მაგალითად, მათი გამოყენება შესაძლებელია სარკინიგზო მომსახურებისა და მარშრუტების ექსპლუატაციის სრული ღირებულების დასადგენად, რაც აუცილებელია ტარიფის დონის ოპტიმიზაციისთვის და იმის გასაგებად, თუ რომელი მარშრუტებია ყველაზე მომგებიანი.

3. ტარიფების ლიბერალიზაცია

CAREC-ის თითქმის ყველა წევრი ქვეყანა არეგულირებს სარკინიგზო ტვირთების ტარიფებს. მიუხედავად იმისა, რომ CAREC რკინიგზას სხვა სარკინიგზო მაგისტრალებთან კონკურენცია არ ემუქრება, ისინი კონკურენციას უწევენ საგზაო და საქალაქთაშორისო სარკინიგზო სატვირთო გადაზიდვებს სხვა სარკინიგზო დერეფნების გამოყენებით. იმისათვის, რომ რკინიგზამ იმუშაოს კონკურენტულ გარემოში, CAREC-ის ქვეყნებმა უნდა განიხილონ ტარიფების რეგულირების ლიბერალიზაცია, რათა რკინიგზამ შეძლოს საბაზრო პირობებთან მათი ტარიფების მორგება. ეს მათ მეტი მომხმარებლის მოზიდვასა და შემოსავლის ოპტიმიზაციაში დაეხმარება.

4. საჯარო სამსახურის ვალდებულებების შემოღება

CAREC-ის მთავრობების უმეტესობა სთხოვს მათ რკინიგზას, რომ განაგრძონ მომსახურების, განსაკუთრებით სამგზავრო მომსახურება, მაშინაც კი, თუ ის ზარალიანია. ეს იწვევს წამგებიან სამგზავრო და ნაკლებად მომგებიან სატვირთო მიმოსვლას, ზოგიერთ რკინიგზას არ შეუძლია გამოიმუშაოს საკმარისი შემოსავალი იმისათვის, რომ რეგულარულად განაახლოს თავისი აქტივობები.

სწორედ ამ პრობლემის გადასაჭრელად  შესაძლოა  CAREC-ის მთავრობებმა  საჯარო სამსახურის შემოღება განიხილონ. ეს შეიძლება იყოს, მაგალითად, შეთანხმება მთავრობასა და სარკინიგზო ოპერატორს შორის, რომელიც ავალდებულებს ამ უკანასკნელს, რომ მომხმარებელს შესთავაზოს გარკვეული სერვისები, ხოლო მთავრობა ოპერატორს ამ სერვისების მიწოდებისას მიყენებულ ნებისმიერ ზარალს აუნაზღაურებს. ვინაიდან საჭიროა ზუსტი ინფორმაცია კონკრეტული სერვისების ხარჯებისა და შემოსავლების შესახებ, ამ ტიპის ანაზღაურების მექანიზმის დანერგვა უნდა მოხდეს თანამედროვე ბიზნეს აღრიცხვისა და დაგეგმვის სისტემების ჩამოყალიბებასთან ერთად.

5. არაძირითადი საქმიანობის შესწავლა

 CAREC-ის ქვეყნებმა უნდა გამოიკვლიონ თავიანთი რკინიგზის არა-ძირითადი საქმიანობა და ეტაპობრივად გააუქმონ ან მოახდინოს მათი პრივატიზება, რათა ოპერატორები ფოკუსირდნენ სარკინიგზო მომსახურების მიწოდებაზე . არაძირითადი საქმიანობა შეიძლება მოიცავდეს სამედიცინო და საბინაო მომსახურებას, ასევე სხვადასხვა არა სარკინიგზო ბიზნეს ოპერაციებს. არა-ძირითადი საქმიანობა რკინიგზისთვის წამგებიანია, რადგან ისინი მნიშვნელოვნად ხარჯავენ რკინიგზის შეზღუდულ ფინანსურ რესურსს.

6. კერძო სექტორის ჩართულობის ზრდა

 სატვირთო და სამგზავრო მოძრაობის მართვაში კერძო კომპანიების ჩართვამ სარკინიგზო ბაზარზე შესაძლოა კონკურენცია გაზარდოს, რაც გაზრდის ეფექტურობას და გააუმჯობესებს მომსახურების ხარისხს.

მაგრამ კონკურენციის სამართლიანი და გამჭვირვალე საფუძვლის დასამყარებლად, CAREC-ის ქვეყნების უმეტესობას თავისი პოლიტიკისა და საკანონმდებლო ჩარჩოს რეფორმირება დასჭირდება, რათა კერძო სექტორმა სარკინიგზო სექტორში დამატებითი როლის შესრულება შეძლოს.

CAREC-ის ბევრ რკინიგზას მოძველებული მოძრავი შემადგენლობა აქვს, რომელიც მოთხოვნის დასაკმაყოფილებლად  განახლებას ან გაფართოებას საჭიროებს. არადამაკმაყოფილებელი ფინანსური მაჩვენებლების გამო, რკინიგზას ზოგადად არ გააჩნია საკმარისი სახსრები საჭირო ინვესტიციების დასაფინანსებლად. შესაძლო გამოსავალია კერძო სექტორის მოწვევა, რომელიც იზრუნებს მოძრავი შემადგენლობის იჯარით ან გაქირავებით მიწოდებაზე.

მთლიანობაში, როგორც ბაზრები იცვლება დროთა განმავლობაში, რკინიგზა ასევე განიცდის შემდგომ კონკურენციას ტრანსპორტის სხვა სახეობებისგან. რეფორმების განხორციელებამ შეიძლება გამოიწვიოს რკინიგზა, რომელიც კომერციულად მორგებულია და მზად არის ადაპტირდეს ცვალებად ბაზრებზე.

რეფორმებმა შესაძლოა რკინიგზა გახადონ კომერციულად მომგებიანი და ცვლად ბაზარზე ადაპტირებული.