საქართველოს პარლამენტმა იპოთეკით დაცული ობლიგაციების შესახებ კანონი დაამტკიცა. იპოთეკით დაცული ობლიგაცია (mortgage covered bond) სპეციალური კატეგორიის უზრუნველყოფილი სასესხო ფასიანი ქაღალდია, რომელიც საკრედიტო ინსტიტუტებისათვის, დაფინანსებაზე წვდომის იაფიან და სტაბილურ საშუალებად ითვლება, დეპოზიტებისა და სახსრების მოზიდვის სხვა ალტერნატიულ წყაროებთან ერთად.

როგორ ფასდება ამ ტიპის ობლიგაციების რისკიანობა და ვინ მოიაზრება ფასიანი ქაღალდების ინვესტორად, ამ თემაზე „კომერსანტთან“ საპენსიო სააგენტოს ყოფილმა ხელმძღვანელმა, ფინანსისტმა ლევან სურგულაძემ ისაუბრა.

„ახალმა საინვესტიციო ფინანსურმა ინსტრუმენტმა ბაზარზე „ფეხი რომ მოიკიდოს“, პირველ რიგში უნდა არსებობდეს პოტენციური ემიტენტი ბანკების ინტერესი. მართლაც, იპოთეკით დაცული ობლიგაციების ემისიისას, ემიტენტი ბანკი თმობს თავისი იპოთეკური სესხების პორტფელის შემოსავლიანობის გარკვეულ ნაწილს, რომელსაც გადასცემს ინვესტორს, ხოლო თვითონ იტოვებს პორტფელის შემოსავლიანობის ნაწილს. მოკლევადიან პერსპექტივაში და არსებული კონკურენციის პირობებში, არ არის ცხადი, რომ ბანკებს ექნებათ გარანტირებული მოტივაცია, დათმონ მათ იპოთეკურ პორტფელებზე შემოსავლის ნაწილი. პოტენციური ინვესტორის გადასახედიდან, მნიშვნელოვანია როგორც იპოთეკით დაცული ობლიგაციებიდან მიღებული სარგებლიანობის და აღებული რისკის სწორი (სამართლიანი) თანაფარდობა, ასევე ბაზარზე არსებული ალტერნატიული ინსტრუმენტებიდან რისკით შეწონილი უკეთესი სარგებლის მიღების შესაძლებლობა.

იპოთეკით დაცული ობლიგაციებით მეტწილად ის ინვესტორები დაინტერესდებიან, რომლებსაც დაბალი რისკის აპეტიტი გააჩნიათ და დაკმაყოფილდებიან დაბალი სარგებლით, რომელიც, თეორიულად, ვადიან საბანკო ანაბარზე მიღებულ სარგებელზე ნაკლები უნდა იყოს.

სიტყვა „დაცულმა“  საქმეში სრულად ჩაუხედავ ინვესტორს შეიძლება გაუჩინოს შეგრძნება რომ ინსტრუმენტი სრულიად ურისკოა - რაც ასე არ არის და ყოველ კონკრეტულ შემთხვევაში, შეთავაზებაში უნდა იყოს შესაბამისი განმარტებითი დათქმის მოთხოვნა. თუმცა, თავისი სტრუქტურიდან გამომდინარე, ეს ინსტრუმენტი უფრო დაბალრისკიანია, ვიდრე ემიტენტი ბანკის მიერ გამოშვებული ჩვეულებრივი ობლიგაციები, მაგრამ სულ ურისკო მაინც არ არის“, - აღნიშნავს ლევან სურგულაძე.

მისი თქმით, იპოთეკით დაცული ობლიგაციები საერთაშორსიო კაპიტალის ბაზარზე პოპულარულია, ჰყავს ინვესტორთა ფართო ბაზა და არის განსაკუთრებულად ლიკვიდური.

„ინვესტორებს, რომლებმაც შეიძინეს აღნიშნული ობლიგაციები გააჩნიათ ორმაგი მოთხოვნა (Dual Recourse): თუ უზრუნველყოფის აქტივები (იპოთეკური სესხების პორტფელიდან შემოსული ფულადი ნაკადები) ვერ დაფარავენ ობლიგაციების მფლობელი ინვესტორების მიმართ გადახდის ვალდებულებებს, რაც არის ობლიგაციის ნომინალური ღირებულება და კუპონი (შეთანხმებული ფიქსირებული საპროცენტო სარგებელი), მაშინ ინვესტორებს უფლება უჩნდებათ ემიტენტ ბანკს მოსთხოვონ დარჩენილი, შეუსრულებელი გადახდის ვალდებულებების შესრულება. მეორეს მხრივ, თუ ემიტენტი ბანკი გადავა გაკოტრების რეჟიმში, მაშინ უზრუნველყოფის აქტივებზე (იპოთეკური სესხების პორტფელიდან შემოსულ ფულად ნაკადებზე) უპირატესი მოთხოვნის უფლება, კანონის შესაბამისად, პარიტეტულად ექნებათ ობლიგაციების მფლობელებს“, - განმარტავს ლევან სურგულაძე.

იპოთეკური ობლიგაციების ჩარჩოზე მუშაობა ეროვნულმა ბანკმა 2018 წელს დაიწყო. სამუშაო პროცესში აქტიურად იყვნენ ჩართული აზიის განვითარების ბანკის, ევროპის რეკონსტრუქციისა და განვითარების ბანკის და საერთაშორისო საფინანსო კორპორაციის ექსპერტები, აგრეთვე აქტიური კონსულტაციები მიმდინარეობდა კომერციულ ბანკებთან, როგორც პოტენციურ ემიტენტებთან.

ნინო თამაზაშვილი