ISET-ის კვლევითმა ინსტიტუტმა ახალი კვლევა „ფასების კონტროლი და მისი გავლენა ეკონომიკაზე“ მოამზადა, სადაც აღნიშნულია, რომ პანდემიისა და უკრაინაში რუსეთის შეჭრის გამო, საქართველოს მთავრობა მნიშვნელოვანი გამოწვევის წინაშე აღმოჩნდა – შეინარჩუნოს დაბალი და სტაბილური ფასები სურსათზე.

მიმდინარე მოვლენებმა ამ საკითხის მნიშვნელობა კიდევ უფრო გაზარდა, რადგან ამ მოვლენების ეკონომიკურმა გავლენამ მნიშვნელოვანი წნეხის ქვეშ მოაქცია მოსახლეობა.

აღნიშნული გამოწვევის გადასაჭრელად მთავრობამ დაიწყო მუშაობა, რათა საკვები ყველასათვის ხელმისაწვდომი გახდეს.

„სურსათზე ფასების შემცირების მიზნით, თებერვალში, საქართველოს ეკონომიკისა და მდგრადი განვითარების სამინისტროს დაევალა ახალი კანონპროექტის შემუშავება, რომლის მიზანი სურსათის ფასების დარეგულირება იქნება. მთავრობის განცხადებით, კანონპროექტის მიზანი მიწოდების ჯაჭვის სხვადასხვა რგოლში პროცესების ოპტიმიზაციაა, რამაც საბოლოოდ მოგების მარჟისა და ფასების შემცირება უნდა გამოიწვიოს. მათივე განცხადებით, შემოთავაზებული კანონპროექტის მიზანი სურსათის ფასებთან დაკავშირებული რამდენიმე ძირითადი საკითხის გადაწყვეტაა: (1) მიმწოდებლებისათვის გადახდის სტანდარტული პირობების დაწესება, რაც გადასახადებსა და მარკეტინგულ ხარჯებსაც მოიცავს, (2) მარაგების შესახებ ინფორმაციის გამჭვირვალობის ხელშეწყობა და (3) დასაბრუნებელი პროდუქტების შესახებ მითითებების შემუშავება“, - აცხადებენ ISET-ში.

კვლევაში განხილულია ასევე სხვა ქვეყნების გამოცდილება ფასების კონტროლთან დაკავშირებით, რომლის მიხედვითაც ფასების კონტროლის ყველაზე გავრცელებული მაგალითებია საიჯარო ქირის კონტროლი, რის შემთხვევაშიც მთავრობა განსაზღვრავს საიჯარო ქირის მაქსიმალურ დასაშვებ ზღვარს და აგრეთვე აწესებს საიჯარო ქირის ყოველწლიური ზრდის ზღვარს. კიდევ ერთი მაგალითია მედიკამენტების ფასების რეგულირება მედიკამენტებსა და ჯანდაცვის მომსახურებებზე ხელმისაწვდომობის ზრდის მიზნით. ფასების კონტროლი გამოიყენება საწვავისა და სურსათის ფასების შემთხვევაშიც.

„საიჯარო ქირაზე დაწესებული კონტროლის შედეგად, საცხოვრებელზე ძალიან დაბალი ფასების არსებობის შემთხვევაში, არასაკმარისმა მიწოდებამ შეიძლება გამოიწვიოს დაუკმაყოფილებელი მოთხოვნის მაღალი დონე. მაგალითად, უძრავი ქონების მესაკუთრეებმა შესაძლოა ვერ უზრუნველყონ თავიანთი ქონების მოვლა-პატრონობა უძრავი ქონების შენახვისათვის საჭირო შემოსავლის არქონის გამო, რამაც შეიძლება გამოიწვიოს შენობების დაზიანება და საფრთხე შეუქმნას მობინადრეებს. მაგალითად, ასეა ინდოეთში, სადაც საიჯარო ქირაზე არსებული კონტროლი ამძაფრებს უძრავი ქონების ბაზრის კრიზისს.

მედიკამენტებს რაც შეეხება, წამლების ფასების შემცირება იწვევს წამლების მწარმოებელთა შემოსავლის შემცირებას, რაც მათ აიძულებს ეძებონ ხარჯების შემცირების გზები. ეს კი, როგორც წესი, იწვევს ინვესტიციების შემცირებას კვლევებისა და განვითარების მიმართულებით, რაც, თავის მხრივ, ამცირებს ბაზარზე ინოვაციური პროდუქტების გამოჩენას. აშშ-ში არსებობს მედიკამენტების ფასების კონტროლის გამოცდილება. ფედერალურმა მთავრობამ 1990 წელს მიიღო კანონი, რომელიც ზღუდავდა მედიკამენტების ხარჯებს სახელმწიფო Medicaid-ის პროგრამებისთვის(American Legislative Exchange Council, 2022). როდესაც ფარმაცევტულ კომპანიებს მოუწიათ შეეთავაზებინათ Medicaid-თვის ისეთივე ფასდაკლებული ფასები, როგორსაც სთავაზობდნენ ზოგ სხვა მსხვილ მყიდველს, საბოლოო ჯამში მათ შეამცირეს ფასდაკლებები ყველა მყიდველისთვის. ამიტომ ამ კანონმა გამოიწვია მედიკამენტების ხარჯების ზრდა მრავალი კერძო მყიდველისთვის (CATO Institute, 2001).

ენერგეტიკის ბაზრებს რაც შეეხება, აშშ-ის მთავრობამ აქტიური ჩარევა 1930 წელს დაიწყო და 1970 წლამდე გაგრძელდა. ელექტროენერგიის ფასების დასარეგულირებლად, კონკურენციის შესამცირებლად და იმპორტის გასაკონტროლებლად შემუშავდა კანონმდებლობა და აღმასრულებელი ღონისძიებები. 1970 წელს კანონმდებლებმა ამ ბაზრის დერეგულირება (რეგულაციების მოხსნა) მოახდინეს და ფასების კონტროლი 2008 წლის კრიზისის პერიოდშიც კი აღარ გამოუყენებიათ.

97 ქვეყნის საწვავის ბაზრების შესწავლის შედეგად ცხადი გახდა, რომ მათ 60%-ში საწვავის ბაზრები დერეგულირებულია და საცალო ბაზარზე საწვავის ფასების განსაზღვრა საბაზრო ძალების შესაბამისად ხდება (Global Petrol Prices, 2023). აღნიშნული ქვეყნების უმეტესობა ეკონომიკური განვითარების მაღალი დონით გამოირჩევა. დანარჩენი 40%-ის შემთხვევაში, რომლებიც ნაკლებად განვითარებულ ქვეყნებს წარმოადგენს, სახელმწიფო აქტიურადაა ჩართული საწვავის საცალო ბაზარზე ფასების განსაზღვრის პროცესში ფასის ზედა ან ქვედა ზღვრის დაწესებით.