დიდი და მოუქნელი – ასეთია საქართველოს სახელმწიფო აპარატის ეფექტიანობის მოკლე შეფასება. ბიუროკრატიის სიდიდისა და მისი შემცირების აუცილებლობაზე ყველაზე მეტს ექსპერტები, ყველაზე ცოტას კი, პოლიტიკოსები საუბრობენ, ძირითადად მაშინ, როდესაც მართვის სადავეები სხვის ხელშია.

რას ამბობენ რიცხვები?

მაინც რა გვიჯდება სახელმწიფო ბიუროკრატიის შენახვა? კონკრეტული რიცხვი, რომლითაც შევაფასებთ, რა თანხა იხარჯება სახელმწიფო აპარატის გამართული ფუნქციონირებისთვის, არ არსებობს. მონაცემები სხვადასხვა დოკუმენტშია გაბნეული და არასრულყოფილია. თუმცა, მიახლოებითი მაჩვენებლები ცხადყოფს, რომ ხარჯები გადასახადების გადამხდელებისთვის მძიმე ტვირთია.

ოფიციალური სტატისტიკით, სახელმწიფო სექტორი საქართველოში დაახლოებით 300 000 ადამიანს ასაქმებს. ეს იმას ნიშნავს, რომ დასაქმებული ადამიანების 23.7% სახელმწიფოს ჰყავს დაქირავებული.

2021 წლის პროგნოზით, მხოლოდ ცენტრალური ბიუჯეტიდან ანაზღაურებას 112 605 პირი მიიღებს. მათი ხელფასებისთვის 2.073 მილიარდი ლარია განსაზღვრული და თანხის ნაწილს სახელმწიფო სსიპ-ების ნებადართული საქმიანობიდან მიღებული შემოსავლი შეავსებს. 

უფრო ფართო სურათს ერთიანი ბიუჯეტი (ცენტრალური, ავტონომიური რესპუბლიკები, მუნიციპალიტეტები, სსიპ) გვაძლევს. ირკვევა, რომ საჯარო სექტორში შრომის ანაზღაურება წელს 2.5 მილიარდი ლარი დაგვიჯდება.

„აბსოლუტურად არანორმალურია ამ რაოდენობის ადამიანების დასაქმება სახელმწიფო სექტორში. ეს ისეთი ტვირთია, რომელსაც ვეღარ ასწევს ეკონომიკა. სახელფასო ხარჯს ემატება ადმინისტრაციული ხარჯებიც, რომლის ზუსტი დათვლა ამ საბიუჯეტო დისციპლინის პირობებში შეუძლებელია“, – განმარტავს PMC კვლევითი ცენტრის ეკონომისტი მიხეილ კუკავა.

აპარატის შენახვისთვის საჭირო ხარჯები – მივლინების, საოფისე, ავტოპარკის, საკომუნიკაციო და სხვა, ბიუჯეტის „საქონლის და მომსახურების“ მუხლიდან გამოიყოფა. ამავე მუხლიდან ხდება სხვა ტიპის ხარჯების გაწევაც, ამიტომ კონკრეტული მაჩვენებელი, რა გვიჯდება აპარატის შენახვა, არ გვაქვს.

ნომინალში ზრდის მიუხედავად, კლების ტრენდი აქვს სახელფასო ხარჯის ფარდობას მთლიან შიდა პროდუქტთან, რაც დადებითია. 2020 წელს ეს მაჩვენებელი მშპ-ის 4.6% იყო, რაც 2021 წელს 4.2%–მდე, 2022 წელს 3.8%–მდე უნდა შემცირდეს.

რატომ იზრდება ბიუროკრატია?

ბიუროკრატიას აქვს მიდრეკილება, მოიგონოს საქმე. რაც უფრო დიდია აპარატი, მით უფრო რთულდება და დროში ჭიანურდება გადაწყვეტილების მიღების პროცესი.

მიხეილ კუკავა განმარტავს, რომ დასაქმებულთა ზრდის ტენდენციას 3 ძირითადი ფაქტორი განაპირობებს:

„ინდუქციული ჯაჭვი – შედეგიდან მიზეზის ძიება. ამ დროს საქმეს „ვერ აუდის“ მოუქნელი და არაეფექტიანი სისტემა. პრობლემის გადაწყვეტის გზად კი, კადრების დამატება მოიაზრება. მთავრობა კი, დაჰყვება ამ მოთხოვნას, როგორც გარდაუვალს;

მეორე მთავარი მიზეზი „დიდი მთავრობის“ ზიანის გაუცნობიერებლობაა;

მესამე კი, სახელმწიფო აპარატის გამოყენება, როგორც ელექტორატის ნაწილის. ამაზე უარს მთავრობები ვერ ამბობენ.“

როგორი უნდა იყოს „მთავრობის ზომა“?

„მთავრობის ზომის“ შესაფასებლად ერთიანი ხედვა არ არსებობს. ეკონომისტების შეფასებით, საჭიროა ერთიანი ბიუჯეტის ხარჯებისა და არაფინანსური აქტივების ჯამის ეკონომიკასთან შეფარდება. ამ მაჩვენებლით, „მთავრობის ზომა“ 2020 წელს 36.1% იყო. სასურველი კი ამ მაჩვენებლის 30%-ზე დაბლა ჩამოსვლაა.

„ეკონომიკაში მთავრობის მონაწილეობის მასშტაბი გაცილებით მცირეა, ვიდრე თუნდაც ჩვენი რეგიონის ბევრ სხვა ქვეყანაში, ან ევროპის ქვეყნებში. მაგრამ თუ ზოგადად ბიუროკრატიას შევხედავთ, მაშინ აქ გაცილებით დიდია მონაწილეობა. თუ რომელიმე ქვეყანაში, პირობითად, 100 ლარის დახარჯვა ხდება ერთი საჯარო მოხელის მიერ, ჩვენ შემთხვევაში იმავე რაოდენობის თანხაზე 3-4 საჯარო მოხელე მოდის. რიგ შემთხვევაში საჯარო სექტორში დასაქმება არაფორმალური სოციალური პროგრამაა“, – ამბობს კვლევითი ინსტიტუტის – Gnomon Wise–ის მკვლევარი ეგნატე შამუგია.

როგორი უნდა იყო მთავრობის მონაწილეობა ეკონომიკაში, მაინც მსოფლმხედველობის საკითხია. ქვეყნებში, სადაც მცირე მთავრობის უპირატესობას აცნობიერებენ, სახელმწიფო აპარატიც მცირეა. 

„მცირე მთავრობის მაგალითად რთულია რომელიმე ქვეყნის მოხმობა, რადგანაც ხშირად იცვლება ამა თუ იმ ქვეყანაში ხელისუფლებების ხედვა. შეიძლება დაასახელო ცალკეული პერიოდები. კარგი მაგალითია ტეტჩერის პერიოდის ბრიტანეთი, ან აშშ–ში რეიგანის პირველი ვადით პრეზიდენტობის ხანა. მაგალითად, ტეტჩერის შემდეგ ხელისუფლებაში მოსულმა ლეიბორისტებმა ისევ „გაასუქეს“ შეთხელებული სახელმწიფო აპარატი“, – განმარტავს მიხეილ კუკავა.

სამუშაო ადგილების შემცირება მტკივნეული რეფორმაა. ამ ნაბიჯის გადადგმა ხელისუფლებას არ უნდა – მას მოსახლეობაში უკმაყოფილების ზრდის ეშინია. ბიუროკრატიის შემცირებაზე რჩევაც კი, შეუსრულებლობისთვის არის განწირული.

„მთავრობაზე თუ არ მოხდა ზეწოლა ამას თავისი სურვილით არ გააკეთებს. ძალიან დიდი პერიოდის განმავლობაში ვერ დაინახავს კადრების შემცირების აუცილებლობას. უნდა მოხდეს საერთაშორისო პარტნიორებისა და დონორების მხრიდან ერთიანი ზეწოლა. ამას, როგორც წესი, ისინი არ მიმართავენ“, – ამბობს მიხეილ კუკავა. 

წყარო: Business Feed