საგადასახადო ორგანოს მიერ 2020-2021 წლებში რამდენიმე თავისუფალი ინდუსტრიული ზონის (თიზ )საწარმოს შემოწმება მოხდა. შემოწმების შედეგებმა გამოაჩინა, რომ ამ საწარმოებს თავის დროზე არასწორად ჰქონდათ აღქმული ის შეღავათები, რაც საგადასახადო ვალდებულებების მიმართულებით არის ჩადებული კანონმდებლობაში. შემოწმების შედეგებმა მათ მიმართ დამატებითი ვალდებულებები განსაზღვრა.

რა ვითარებაა ამ კუთხით და რას ითვალისწინებს თავისუფალ ინდუსტრიულ ზონებთან დაკავშირებით არსებული კანონმდებლობა. ამის შესახებ რადიო „კომერსანტის“ დილის ეთერში „გრანთ თორნთონ საქართველოს“ საგადასახადო მიმართულების მენეჯერმა ნათია ჩაგანავამ ისაუბრა.

„თავისუფალ ინდუსტრიულ ზონაში ოპერირება საკმაოდ ფართო საგადასახადო შეღავათებს სთავაზობს მეწარმეებს. ეს საგადასახადო შეღავათები მოიაზრებს შემდეგს - კანონმდებლობა გვეუბნება, რომ თავისუფალ ინდუსტრიულ ზონაში მომუშავე კომპანიები გათავისუფლებული არიან მოგების გადასახადისგან. ასევე დივიდენდის განაწილების შემთხვევაში არ გადაიხდიან შესაბამის საშემოსავლო გადასახადს, ეს მომხიბვლელია, როგორც ქართველი, ასევე უცხოელი მეწარმეებისთვის. მაგრამ აუცილებლად უნდა გაითვალისწინონ მეწარმეებმა, რომ როდესაც სახელმწიფო ასეთ ფართომასშტაბიან საგადასახადო შეღავათებს სთავაზობს, ამ შეღავათების მიღმა, რა თქმა უნდა, გარკვეული შეზღუდვებიც მოიაზრება. ზუსტად ეს აღმოჩნდა პრობლემა. მეწარმეებმა აღიქვეს, რომ ნებისმიერი საქმიანობა გათავისუფლებული იქნება მოგების გადასახადისგან, რაც ასე არ არის. ისმის კითხვა: რამდენად ნათელია შეზღუდვების შესახებ ჩანაწერი, რომელიც დღემდე მოქმედია? თავისუფალი ინდუსტრიული ზონის ცნება საგადასახადო კოდექსში 2008 წლიდან შემოვიდა. იმ ფორმულირებით, რომელიც დღეს გვაქვს, ჩამოყალიბდა 2012 წელს, ბოლო ცვლილება თავისუფალი ინდუსტრიული ზონის დაბეგვრასთან მიმართებაში განხორციელდა 2015 წელს, მას შემდეგ იქ არანაირი ცვლილება არ ყოფილა.“- აცხადებს ნათია ჩაგანავა.

ხომ არ შეიცვალა ხელისუფლების დამოკიდებულება თავისუფალი ინდუსტრიული ზონების მიმართ?

„მეწარმეებმა ისე აღიქვეს კანონმდებლობაში ჩანაწერი, თითქოს თავისუფალი ინდუსტრიული ზონის ტერიტორიაზე რეგისტრაციიდან გამომდინარე, მათი ნებისმიერი საქმიანობის შედეგად მიღებული მოგება გათავისუფლდებოდა მოგებია გადასახადისგან. რიგი კომპანიების შემოწმების შედეგად, აღმოჩნდა რომ მათ არასწორად აღიქვეს კანონმდებლის მიერ ჩადებული კრიტერიუმი. იმისათვის რომ  მეწარმეს სწორად გაეგო, რა დროს შეეძლო ამ შეღავათებით სარგებლობა, ის მინიმუმ 4 სამარლებრივ ნორმას უნდა გასცნობოდა და ამ სამართლებრივი ნორმების ანალიზის და შეჯერების შედეგად მიეღო დასკვნა, რა შემთხვევაში არ დაიბეგრებოდა და ისარგებლებდა საგადასახადო შეღავათებით. აღნიშნული საჭიროებს სპეციფიკურ ცოდნას და უბრალო მეწარმისათვის რთულია მისი აღქმა. სწორედ ეს აღმოჩნდა პრობლემა და თავისუფალ ინდუსტრიულ ზონაში მომუშავე კომპანიებს გაუჩნდათ განცდა, თითქოს  საგადასახადო ორგანომ შეცვალა მიდგომა. რეალურად მიდგომა არ შეცვლილა, უბრალოდ საგადასახადო ორგანომ შემოწმების პროცესში გააჟღერა, თუ რას გულისხმობდა რეალურად კანონი. ამ ყველაფრის ამოკითხვა თავიდანვე შესაძლებელი იყო, თუმცა საკმაოდ რთული.

ზოგადად საქართველოს საგადასახადო კოდექსი საკმაოდ რთული და კომპლექსურია. წარმოუდგენელია ერთი მუხლის წაკითხვით შეაფასო ოპერაცია იბეგრება თუ არა. ჩემი რჩევა იქნება მეწარმეებისადმი, რომ უმჯობესია საწყის ეტაპზევე გაირონ შესაბამისი კვალიფიკაციის მქონე სპეციალისტებთან კონსულტაციია, რა თქმა უნდა ეს დაკავშირებული დამატებით ხარჯთან, მაგრამ როგორც რეალობა გვიჩვენებს  უმჯობეისა საწყის ეტაპზევე გასწიონ გარკვეული ოდენობის ხარჯი იმისათვის, რომ სწორად მოახდინოთ თავიანთი საქმიანობის დაგეგმვა და მინიმუმადე დაიყვანონ საგადასახადო რისკები ვიდრე შემდეგ მოუწიოთ საგადასახადო ორგანოს მიერ დაკისრებული სოლიდური სანქციების გადახდა.

რა სიახლეებია თიზში მოქმედი საწარმოებისთვის?

2015 წელს შევიდა ბოლო ცვლილება, რითაც განიმარტა რომ თიზის საწარმოებს უფლება აქვთ გაუწიონ არარეზიდენტ პირებს მომსახურება, თუმცა ეს მომსახურებები უნდა იყოს გაწერილი მთავრობის მიერ. დღეის მდგომარეობით ეს კონკრეტული ჩამონათვალი არ არსებობს. აღნიშნული ავტომატურად ნიშნავს, რომ თიზის საწარმოებს კი შეუძლიათ მომსახურების გაწევა არარეზიდენტისთვის, თუმცა ვერ ისარგებლებენ საგადასახადო შეღავათებით. დეტალურად რომ ავხსნათ, თავისუფალი ინდუსტრიული ზონის კანონი არეგულირებს თიზ-ის საწარმოსათვის დასაშვებ საქმიანობებს. ამ კანონის მიხედვით, თიზ-ის საწარმოს შეუძლია პროდუქციის წარმოება, გადამუშავება და სერვისის განხორციელება. სავარაუდოდ ეს იყო გაუგებრობის მიზეზი. თიზ-ის კანონში წერია, რომ „სერვისის განხორციელება შეუძლიათ“, მოგების გადასახადში წერია, რომ „თიზ-ის მოგება არ იბეგრება“ თუმცა მათ გამორჩათ ერთი გარემოება, რაც არის საგადასახადო კოდექსის 99-ე მუხლში ჩანაწერი „ნებადართული საქმიანობებიდან გამომდინარე“. საგადასახადო კოდექსის 25-ე მუხლი უკვე კონკრეტულად განსაზღვრავს შეზღუდვებს. ამ შეზღუდვების თანახმად, კომპანიებს შეუძლიათ განახორციელონ არარეზიდენტებისთვის მომსახურება, ოღონდ ეს უნდა იყოს მთავრობის მიერ გაწერილი.  ამ რამდენიმე კანონების წაკითხვიდან გამომდინარე მეწარმეები ვერ მივიდნენ მართლზომიერ დასკვნამდე.

რას გულისხმობს ახალი მეთოდური მითითება თავისუფალი ინდუსტრიული ზონის საწარმოებისთვის და რამდენად მარტივად გასაგებია ის თიზის კომპანიებისთვის?

2022 წლის დეკემბრის ბოლოს შემოსავლების სამსახურმა გამოსცა მეთოდური მითითება თიზის საწარმოებთან მიმართებაში, სადაც ამ 4 სამართლებრივ ნორმაში მიმოფანტული ინფორმაცია შეკრა და მაგალითების მიხედვით დაჰყო. დაკონკრეტდა თუ რა შემთხვევაში შეუძლია/ეკრძალება თიზ-ის საწარმოს საგადასახადო შეღავათებით სარგებლობა. მეთოდურ მითითებაში ყველაფერი არის ცხადად ახსნილი მაგალითების მიხედვით  თუ რა რომელი საქმიანობის განხორიცელების შემთხვევაში ისარგებლებს ან ვერ ისარგებლებს საგადასახადო შეღავათებით.  განხილულია 4 ტიპია საქმინოაბა.

რამ უბიძგა შემოსავლების სამსახურს მეთოდური მითითებების გამოცემისკენ?

როდესაც საგადასახადო ორგანომ ნახა, რომ შემოწმებული საწარმოებისა და მათი ხელმძღვანელობის უმეტესობის მხრიდან არასწორად იყო აღქმული შეღავათებით სარგებლობის საკითხი, გაწერა და განმარტა აღმოჩენილი მთავარი პრობლემები ამ მეთოდურ მითითებაში. ეს მეწარმეებისთვის იქნება გზამკვლევი, სახელმძღვანელო.

რამდენად დროული იყო მეთოდური მითითების გამოცემა?

ვისურვებდით რომ გამოცემულიყო შემოწმებამდე, რაც აარიდებდა მეწარმეებს საგადასახადო ვალდებულებებს. სჯობს გვიან ვიდრე არასდროს თუმცა ამ რეჟმში დაიჩაგრნენ ის კომპანიები, ვისი საგადასახადო შემოწმებაც უკვე განხორციელდა.

რამდენი თავისუფალი ინდუსტრიული ზონაა საქართველოში და რა ქმნის თიზის მთავარ მომხიბვლელობას?

საქართველოში გვაქვს თავისუფალი ინდუსტრიული ზონის 4 ტერიტორია. სადაც კომპანიას შეუძლია დარეგისტრირება და შეღავათებით სარგებლობა.

ამ უკანასკნელში იგულისხმება, რომ თუ მეწარმე თიზ-ში განახორციელებს რაიმე საქონლის წარმოებას,გადამუშავებას (გარდა კანონმდებლობით შეზღუდული საქონლისა) და შემდგომ მზა პროდუქციის რეალიზაციას,ასეთი საქმიანობიდან მიღებული მოგების განაწილება არ დაიბეგრება მოგების გადასახადით და არც დივიდენდის საშემოსავლო გადასახადით.

ფართოდ გავრცელებული შემთხვევა იყო, რომ საწარმოები, რომლებიც ახდენდნენ  საქონლის შესყიდვას საზღვარგარეთ - მაგალითად თურქეთში, პირდაპირ თურქეთიდანვე, საქართველოს, კერძოდ თიზის ტერიტორიის, გავლის გარეშე, ახორციელებდნენ საქონლის მესამე ქვეყანაში რეალიზაციას მაგალითად გერმანიაში. თვლიდნენ რომ ასეთი ოპერაციებიც არ დაიბეგრებოდა. ამ მეთოდურ მითითებაში ნათლად წერია, რომ თუ თიზ-ის საწარმო განახორციელებს მსგავს ოპერაციას,  არ არის აკრძალული კანონმდებლობით, თუმცა ის ვერ ისარგებლებს ანალოგიური სტატუსის მქონე საწარმოებისათვის განკუთვნილი შეღავათით. ანუ ასეთი საქმიანობიდან მიღებული მოგების განაწილება  დაიბეგრება  ჩვეულებრი წესით  - მოგების 15% იანი და დივიდენდზე საშემოსავლოს 5% იანი განაკვეთით.

კიდევ ერთი ბიზნეს საქმიანობა რაც შეიძლება განახორციელოს თიზ-ის საწარმომ ეს არის, საქონელი საზღვარგარეთ შეძენა, თიზის ტერიტორიაზე შემოტანა და შემდგომ ამ დასაწყობებული საქონლის რეალიზაცია. ასეთი საქმიანობიდან მიღებული შემოსავალიც ჩაითვლება ნებადართულ საქმიანობად და საწარმო ისარგებლებს შესაბამისის საგადასახადო შეღავათებით. ანუ ასეთ საქმიანობიდან მიღებული მოგების განაწილება არ დაიბეგრება მოგების გადასახადით და დივიდენდი საშემოსავლო გადასახადით.

შემოწმებების დროს ფართოდ გავრცელებული ხარვეზი იყო, რომ თიზ-ში რეგისტრირებული კომპანიები უწევდენენ სერვისს მომსახურებას  არარეზიდენტ პირებს. 2015 წლის ცვლილებაში გაწერილია, რომ ეს შესაძლებელია, ოღონდ კონკრეტული საქმიანობების შემთხვევაში, რომელთა ნუსხის გაწერაც საქართველოს მთავრობას შეუძლია. რადგან ეს კონკრეტული ჩამონათვალი არ არსებობს დღეის მდგომარეობით, ნიშნავს, რომ თავისუფალი ინდუსტრიული ზონის საწარმოს შეუძლია არარეზიდენტი პირებისათვის მომსახურების გაწევა, თუმცა ვერ ისარგებლებს საგადასახადო შეღავათით, რაც გულისხმობს იმას რომ ასეთი საქმიანობიდან მიღებული მოგების განაწილება დაიბეგრება ჩვეულებრივი წესით მოგების 15% იანი და დივიდენდზე საშემოსავლოს 5% იანი განაკვეთით.