მთავრობამ „საქართველოს 2023-2028 წლების კაპიტალის ბაზრის განვითარების სტრატეგია“ და „კაპიტალის ბაზრის განვითარების სტრატეგიის 2023-2024 წლების სამოქმედო გეგმა“ დაამტკიცა.

როგორც მთავრობის №619 დადგენილებაში წერია, აღნიშნული გეგმით გათვალისწინებული აქტივობების განხორციელება საქართველოს ეროვნული ბანკის ვალდებულება ხდება.

ირკვევა, რომ პოლიტიკის შედეგების, მიღწევებისა და გავლენის დასადგენად განხორციელდება საქართველოს 2023-2028 წლების კაპიტალის ბაზრის განვითარების შუალედური და საბოლოო შეფასება. შუალედური შეფასება განხორციელდება 2025 წელს, ხოლო საბოლოო შეფასება პოლიტიკის ციკლის დასრულების შემდეგ, 2029 წლის პირველ ნახევარში.

დოკუმენტში წერია, რომ 2028 წლისთვის საქართველოს კაპიტალის ბაზარი გადაიქცევა რეგიონში მოწინავე კაპიტალის ბაზრად. სახელმწიფო და არასახელმწიფო ფასიანი ქაღალდების ბაზარი რეგიონის ქვეყნებს შორის იქნება მოცულობითა და ლიკვიდურობით გამორჩეული. საქართველოს ეკონომიკური ზრდის მნიშვნელოვანი საყრდენი გახდება საქართველოს კაპიტალის ბაზარი.

აღსანიშნავია, რომ ბოლო რამდენიმე წლის მანძილზე მნიშვნელოვანი პროგრესი იქნა მიღწეული კაპიტალის ბაზრის განვითარების მიმართულებით. მათ შორის მოხდა ეროვნული ბანკის კაპიტალის ბაზრის საზედამხედველო შესაძლებლობების გაძლიერება, ფინანსთა სამინისტროს მიერ სახელმწიფო ვალის მართვის სტრატეგიის განახლება, პირველადი დილერების სისტემის ამოქმედება, ფინანსურ ინსტრუმენტებთან და ტრანზაქციებთან დაკავშირებით საგადასახადო რეფორმის განხორციელება და დაგროვებითი საპენსიო სქემის შემუშავება და მიღება.

საქართველოს კაპიტალის ბაზრის მიმართულებით ძირითად პრობლემას წარმოადგენს განვითარების დაბალი დონე.

„საქართველოს კაპიტალის ბაზარი განვითარების ადრეულ სტადიაზეა და მისი განვითარების პოტენციალი დიდწილად განისაზღვრება ეკონომიკის ზომით, რომელიც ამჟამად მნიშვნელოვან შეზღუდვას წარმოადგენს ბაზრის განვითარებისთვის. ფინანსურ სექტორში ბანკების დომინანტობის და მაღალი დოლარიზაციის კონტექსტში, საქართველოს კაპიტალის ბაზარი გამოირჩევა პატარა მოცულობით და დაბალი ლიკვიდურობით, რაც პრობლემას წარმოადგენს, რადგან კაპიტალის ბაზრის განვითარება ხელს უწყობს ადგილობრივი დანაზოგების უფრო ეფექტურ მობილიზებას და ქმნის დაფინანსების წყაროების დივერსიფიცირების შესაძლებლობას კორპორატიულ და შინამეურნეობის სექტორებში. შესაბამისად ეკონომიკაში მსესხებლებსა და დამზოგველებს შორის კაპიტალის ალოკაცია არაეფექტური და შებოჭილია, რის ერთ-ერთი გამომწვევი მიზეზი რეგულირებული საბანკო სექტორის შეზღუდული რისკი-მომგებიანობის პროფილი და დანაზოგებისა და სესხების ბაზარზე საბანკო სექტორის კონცენტრაციაა“, - აღნიშნულია დოკუმენტში.

კაპიტალის ბაზრის დაბალი განვითარება გულისხმობს იმას, რომ ბაზარზე არსებობს როგორც ფინანსური ინსტრუმენტების ემისიების ნაკლებობა, ისე ინვესტორთა (ან ინვესტიციების) სიმწირე. საქართველოს კაპიტალის ბაზრის უმსხვილეს ნაწილს წარმოადგენს სახელმწიფო ფასიანი ქაღალდების ბაზარი, რომლის მეორადი ბაზარი არის შედარებით არააქტიური.  სახელმწიფო ობლიგაციების მეორადი ბაზრის აქტივობა ანალოგიურ ქვეყნებთან შედარებით დაბალია, რაც პრობლემას წარმოადგენს ზოგადად კაპიტალის ბაზრის განვითარებისთვის, რადგან ლიკვიდური მეორადი ბაზარი ხელს უწყობს საორიენტაციო (ე. წ. ბენჩმარკ) შემოსავლიანობის მრუდის ჩამოყალიბებას, რაც თავის მხრივ კაპიტალის ბაზრის სხვა სეგმენტების განვითარების წინაპირობად მიიჩნევა. კარგად ჩამოყალიბებული ბენჩმარკ შემოსავლიანობის მრუდი წარმოადგენს საინვესტიციო ინსტრუმენტების შეფასებისთვის ერთერთ მთავარ ფაქტორს და მნიშვნელოვან როლს თამაშობს ისეთი კერძო სექტორული საინვესტიციო პროდუქტების განვითარებაში, როგორიცაა კორპორატიული ობლიგაციები და სტრუქტურირებული ფასიანი ქაღალდები. ამ უკანასკნელს მიეკუთვნება როგორც სეკიურიტიზაციის შედეგად გამოშვებული ფასიანი ქაღალდები, ასევე იპოთეკით დაცული ობლიგაციები. განვითარებული სახელმწიფო ობლიგაციების ბაზარი ასევე ხელს უწყობს, როგორც ბაზრის მონაწილეების მიერ თავიანთი ლიკვიდურობის მართვას, ისე მონეტარული პოლიტიკის განხორციელებას.

ადგილობრივი არასახელმწიფო ობლიგაციების ბაზარი ძირითადად წარმოდგენილია საერთაშორისო საფინანსო ინსტიტუტებით (IFI). 2021 წელს ლარში დენომინირებული არასახელმწიფო ობლიგაციების ნაშთი იყო 1,809 მილიარდი ლარი, რომლის 81%-ს წარმოადგენდა IFI-ების მიერ გამოშვებული ობლიგაციები. 2019 წლიდან მოყოლებული ეს ტენდენცია მატულობს, რაც ნიშნავს რომ მხოლოდ ადგილობრივი კორპორაციების ჭრილში აღებული ადგილობრივი ობლიგაციების ბაზარი არ იზრდება. მართლაც, 2021 წლის ბოლოს არა-IFI-ების მიერ გამოშვებული ობლიგაციების ნაშთი იყო 350 მილიონი ლარი, წინა წლის 359 მილიონ ლართან შედარებით. ბაზრის მცირე ზომა პრობლემას წარმოადგენს, რადგან კორპორაციები არ სარგებლობენ დაფინასების ალტერნატიული წყაროებით, რაც ნიშნავს რომ ეკონომიკის განვითარებისთვის ვერ ხდება ფინანსური რესურსების სრული მობილიზება. ამასთან ერთად, 2021 წლის მდგომარეობით არასახელმწიფო ობლიგაციების 75% ლარში დენომინირებული იყო. თუმცა, თუ არ გავითვალისწინებთ IFI-ების მიერ გამოშვებულ ობლიგაციებს და თუ გავითვალისწინებთ მხოლოდ უმსხვილესი 500 კომპანიის მიერ გამოშვებულ ობლიგაციებს, მაშინ ეს მაჩვენებელი 20%-ამდე ვარდება, რაც ხელს უწყობს დოლარიზაციას და ეწინააღმდეგება მთავრობისა და ეროვნული ბანკის ლარიზაციის პოლიტიკას.

კორპორატიული სექტორის ვალი უმეტესწილად შედგება საბანკო სესხებისგან. 2018 წელს 500 უმსხვილესი კომპანიის მთლიანი ვალის 41%-ს წარმოადგენდა საბანკო სესხი. საბანკო დაფინანსებაზე ზედმეტმა დამოკიდებულებამ შეიძლება გამოიწვიოს ქვეყნის ფინანსური რესურსის არაეფექტიანი მობილიზება. FSAP-ის დასკვნით კორპორაციების მზარდი რიცხვი უკვე უახლოვდება რეგულაციებით განსაზღვრულ დიდი პოზიციების ლიმიტებს, რაც ნიშნავს რომ მათ მალე დასჭირდებათ დაფინანსების ალტერნატიული წყაროების გამონახვა.

სააქციო ფასიანი ქაღალდების ბაზარი გამოირჩევა მცირე ზომით და დაბალი ლიკვიდურობით. საბაზრო კაპიტალიზაციის მიხედვით საქართველო მნიშვნელოვნად ჩამორჩება ანალოგიურ ქვეყნებს. ამჟამად, საქართველოს საფონდო ბირჟაზე სალისტინგო კატეგორიებში სავაჭროდ დაშვებულია 4 კომპანია და არა-სალისტინგო კატეგორიაში - 4 კომპანია. 2021 წლის ბოლოს საფონდო ბირჟის მთლიან საბაზრო კაპიტალიზაციის 72.3%-ს წარმოადგენდა სს საქართველოს ბანკის აქციები. სავაჭრო ბრუნვის თვალსაზრისით არსებობს გამოკვეთილი უარყოფითი ტენდენცია. სავაჭრო გარიგებების რაოდენობამ პიკს მიაღწია 2007 წელს, ხოლო 2016-2021 წლებში ბირჟაზე განხორციელებული გარიგებების საშუალო წლიური ბრუნვა იყო 211,500 ლარი. არსებული გარემოება მიიჩნევა პრობლემად, რადგან სააქციო კაპიტალის ბაზარი წარმოადგენს დაფინანსების მნიშვნელოვან ალტერნატიულ წყაროს ქართული კორპორაციებისთვის და ამ ეტაპზე, ამ გზით არ ხდება ფინანსური რესურსის ეკონომიკური განვითარებისთვის სრული და ეფექტიანი მობილიზება. 2019 წელს EBRD-ის მიერ განხორციელებული დიაგნოსტიკური ანგარიშის მიხედვით, რომლის მიზანი საფონდო ბირჟის მომგებიანობის ანალიზი იყო, გამოიკვეთა, რომ 2007 წელს ე.წ. კონცენტრაციის წესის გაუქმებამ, რაც გულისხმობდა აქციებისა და ობლიგაციების სავალდებულოდ საფონდო ბირჟაზე ვაჭრობას, გამოიწვია გარიგებების ბირჟიდან არასაბირჟო გარემოში გადანაცვლება. ამან კი თავის მხრივ შეაფერხა გამჭვირვალე ფასწარმოქმნა სავაჭროდ დაშვებულ აქციებზე. აღნიშნული წესით მოხდა ვაჭრობის ლიბერალიზება და ფრაგმენტაცია და გამოიწვია საფონდო ბირჟის ლიკვიდობის მკვეთრი ვარდნა. წესის გაუქმებით და არასაკმარისი რეგულირების ფარგლებში, თუ ბირჟაზე აქციათა ვაჭრობის საშუალო მოცულობა 2004-2007 წლებში 50 მილიონ ლარს შეადგენდა, მაშინ 2008-2011 წლებში ის 5 მილიონი ლარის ფარგლებში იყო, ხოლო თუ 2004-2007 წლებში საბირჟო გარიგებების საშუალო რაოდენობა 3,500 იყო, 2008-2011 წლებში ის 1,500 გახდა.