2022 წლის 24 თებერვლამდე რუსეთი და უკრაინა მსხვილი სავაჭრო პარტნიორები იყვნენ. ომის დაწყების მერე კი ეს კავშირი გაწყდა. როგორ განვითარდა ეკონომიკური ურთიერთობები ამ ორ ქვეყანას შორის, ამის შესახებ რუსული BBC წერს.
ომამდე ეს ორი ქვეყანა მჭიდროდ თანამშრომლობდა. მაგალითად, 2021 წელს უკრაინა რუსეთის საგარეო ვაჭრობაში მე-15 ადგილს იკავებდა - მისი წილი დაახლოებით 2% იყო. სავაჭრო ბრუნვა ამ ორ ქვეყანას შორის 12 მილიარდ დოლარს აჭარბებდა.
2022 წლისთვის, სავაჭრო მაჩვენებლები შემცირდა. უკრაინის საბაჟო სამსახურის ინფორმაციით, თუ 2022 წლის თებერვალში რუსეთიდან უკრაინაში იმპორტმა 548 მლნ დოლარი შეადგინა, ხოლო ექსპორტმა - 240 მლნ აშშ დოლარი, მაშინ იმავე წლის მარტში ეს მაჩვენებლები 43 და 4,2 მლნ დოლარამდე დაეცა.
1991 წელს დამოუკიდებლობის მოპოვების შემდეგ, უკრაინის ეკონომიკა დარჩა რუსულ ბაზარზე დამოკიდებული, - განმარტავს ოლექსი ბლინოვი, უკრაინული “სენს ბანკის” ანალიტიკური განყოფილების ხელმძღვანელი.
საქმიანი ურთიერთობების რღვევის დასაწყისად 2014 წელი მოიაზრება, როდესაც ღირსების რევოლუცია და ყირიმისა და დონბასის ანექსია მოხდა. მხოლოდ ამის შემდეგ მოხდა, რომ რუსეთის ფედერაცია აღარ იყო მთავარი სავაჭრო პარტნიორი და უკრაინამ ხელი მოაწერა ევროკავშირთან ასოცირებისა და თავისუფალი ვაჭრობის ხელშეკრულებას.
ეს ურთიერთობა საბოლოოდ 2022 წლის 24 თებერვალს დასრულდა.
"უკრაინასთან ურთიერთობის გაწყვეტას პირდაპირი გავლენა არ მოუხდენია რუსეთის ეკონომიკაზე. მაკროსტატისტიკის დონეზე ეს შეუმჩნეველია", - ამბობს რუსი მაკროეკონომისტი სერგეი ალექსაშენკო.
მიუხედავად ამისა, BBC-ის ანალიზი აჩვენებს, თუ როგორ აისახება მრავალი კავშირების გაწყვეტა რუსეთის სტრატეგიულ ინტერესებზე. თუ უკრაინის ეკონომიკა ხდება უფრო ღია და ინტეგრირებული მსოფლიო ეკონომიკაში ომისა და სხვა სახელმწიფოების დახმარების ფონზე, მაშინ რუსეთი გახდა ქვეყანა, რომელსაც სჭირდება კომპლექსური მიწოდების ჯაჭვების გამოგონება საქონლის ქვეყანაში ტრანსპორტირებისთვის.
2022 წლის 24 თებერვლის ღამეს, უკრაინაზე ფართომასშტაბიანი თავდასხმის დაწყებამდე, კიევისთვის სტრატეგიული მოვლენა მოხდა. იმ საბედისწერო ღამეს უკრაინაში ჩატარდა პირველი ექსპერიმენტი რუსეთისგან ავტონომიური ენერგეტიკული სისტემის ფორმირების შესახებ.
2022 წლის 24 თებერვალს დილის 4 საათზე, უკრაინა, ევროკავშირის პარტნიორებთან ერთად, წარმოუდგენლად მოკლე დროში სინქრონიზდა ევროპულ ენერგეტიკულ სისტემასთან. ყველა თანხმდება, რომ უკრაინა ზამთარს ამის წყალობით გადაურჩა.
ბენზინი და დიზელი
თუ რუსეთის ენერგოსისტემიდან გათიშვა აშკარა სიკეთე იყო უკრაინისთვის, მაშინ რუსული საწვავის მიწოდების შეწყვეტამ, პირიქით, პრობლემები შექმნა. მიწოდება შეწყდა 24 თებერვალს - ეს პირდაპირ ფიზიკურად შეუძლებელი იყო, რადგან საომარი მოქმედებები მიმდინარეობდა ბელარუსისა და რუსეთის საზღვრებთან.
უკრაინაში საწვავის პრობლემები დაიწყო: ბევრი ბენზინგასამართი სადგური არ მუშაობდა, ევაკუაციისა და პანიკის გამო მომუშავეებისთვის უზარმაზარი რიგები იყო. მარტში უკრაინამ ემბარგო დააწესა რუსული საქონლის იმპორტზე, თუმცა საწვავი ფიზიკურად აღარ მიეწოდებოდა.
რუსულმა რაკეტებმა გაანადგურეს საწვავის კრიტიკული ინფრასტრუქტურა. მაგალითად, აპრილის დასაწყისში განადგურდა კრემენჩუგის ნავთობგადამამუშავებელი ქარხანა, უკრაინის ერთ-ერთი უდიდესი გადამამუშავებელი ქარხანა.
უკრაინული მხარე აცხადებს, რომ 2022 წლის გაზაფხულიდან რუსეთის ფედერაციაში ნავთობპროდუქტები არ შესყიდულა. არაოფიციალურად, ანალიტიკოსები ნაცრისფერი ბაზრის მუშაობაზე საუბრობენ - რუსეთის ფედერაციიდან ნავთობპროდუქტები უკრაინაში სხვა იურისდიქციების დოკუმენტების მიხედვით შემოდის.
Arikapital Management Company-ის საინვესტიციო სტრატეგი სერგეი სუვეროვი იხსენებს, რომ კომპანია Lukoil-ი აგრძელებს მუშაობას უკრაინაში, რომელიც აწვდის პროდუქციას უკრაინის ბაზარზე. "ვფიქრობ, რომ „ლუკოილს“ ნავთობი რუსეთიდან უკრაინაში შემოაქვს. შესაძლოა, სახმელეთო გზითაც, რადგან სავაჭრო საზღვრები ბოლომდე არ არის დაკეტილი, რადგან გაზის ტრანზიტი უკრაინაში გრძელდება", - ამბობს სუვეროვი.
ბირთვული საწვავი
2005 წლამდე უკრაინა ყიდულობდა თითქმის მთელ ბირთვულ საწვავს რუსეთის ფედერაციისგან. 2005 წლის „ნარინჯისფერი რევოლუციის“ შემდეგ ამერიკული Westinghouse უკრაინის ბაზარზე შემოვიდა.
2022 წლისთვის უკრაინის ბაზარზე ორი ძირითადი მოთამაშე იყო - Westinghouse და რუსული TVEL.
24 თებერვლის შემდეგ უკრაინამ უარი თქვა რუსეთის ფედერაციის მიწოდებაზე. ახლა უწყვეტ მუშაობას უზრუნველყოფს როგორც საკუთარი რეზერვები, ასევე Westinghouse-ის მარაგები - კომპანია მზად არის გაზარდოს ისინი.
უკრაინამ განაცხადა, რომ აპირებს მომავალში თავად დაიწყოს ბირთვული საწვავის წარმოება.
ფინანსები
დონბასში კონფლიქტის დასაწყისისთვის უკრაინაში ფუნქციონირებდა სამი სახელმწიფო რუსული ბანკი - VTB, Sberbank, Vnesheconombank, ასევე კერძო - Alfa-Bank, Petrocommerce, Russian Standard და სხვა.
„რუსული სახელმწიფო ბანკები აძლევდნენ სესხებს უკრაინის მსხვილ სახელმწიფო საწარმოებს, მრეწველობას და სამხედრო-სამრეწველო კომპლექსს“, - ამბობს ანატოლი დრობიაზკო, უკრაინის ფინანსური მართვის აკადემიის წამყვანი მკვლევარი.
2014 წლიდან უკრაინის ეროვნულმა ბანკმა ბაზრის „გაწმენდა“ დაიწყო – 80-ზე მეტი ბანკი დაიხურა. მის ქვეშ მოექცა მხოლოდ ორი რუსული ბანკი - VTB-ის უკრაინული შვილობილი კომპანია და მცირე კომერციული Petrocommerce-Ukraine, რომელიც მრავალი წლის განმავლობაში ემსახურებოდა „ლუკოილის“ უკრაინულ ბიზნესს.
მხოლოდ ცხრა წლის შემდეგ, ფართომასშტაბიანი ომის დაწყების შემდეგ, გადაწყდა რუსეთის უმსხვილესი სახელმწიფო ბანკების უკრაინის ფინანსურ ბაზარზე მონაწილეობის საკითხი. 2022 წლის 25 თებერვალს დაიხურა რუსული სახელმწიფო ბანკების უმსხვილესი შვილობილი კომპანიები Prominvestbank (VEB-ის შვილობილი კომპანია) და Sberbank-ი.
რუსული ბანკები უკრაინაში 2014 წლის შემდეგაც განაგრძობდნენ მუშაობას, თუმცა ბევრი ამით უკმაყოფილო იყო.
ფართომასშტაბიანი ომის დაწყების შემდეგ უკრაინულ ალფა-ბანკს ეწოდა Sence Bank და დაშორდა რუსეთის ფედერაციასთან კავშირს. 2022 წლის გაზაფხულზე, მასზე მენეჯმენტი, უკრაინის ხელისუფლების გადაწყვეტილებით, აქციონერები - მიხაილ ფრიდმანი, პეტრ ავენი და პარტნიორები - დამოუკიდებელ მენეჯერს, ბულგარეთის ყოფილ ფინანსთა მინისტრს სიმეონ დანკოვს გადაეცა. მიზეზი ბიზნესმენების წინააღმდეგ დასავლეთის ქვეყნების სანქციები გახდა.
მცირე კომერციული ბანკები, მაგალითად, რუსული „სტანდარტის“ შვილობილი კომპანია (Ukrainian Forward), 2023 წლის მარტში დაიხურა.
შედეგები
"უკრაინული კომპანიები აფართოებენ თავიანთ ეკონომიკურ ჰორიზონტს, იღებენ ახალ შესაძლებლობებს - და ეს არის პოზიტიური ნაბიჯი, რომლის გადადგმაც ბევრი ვერ გაბედავდა ომის სტრესის გარეშე", - ამბობს უკრაინელი ეკონომისტი მაქსიმ კუხარი.
უკრაინა უფრო ღია გახდა ახალი ბაზრებისთვის, ხოლო რუსეთი, პირიქით - ბევრმა კომპანიამ დატოვა ქვეყანა. ელემენტარული სამომხმარებლო საქონელიც კი იმპორტირებულია რუსეთში რთული პარალელური იმპორტის მიწოდების ქსელებით.
„მთელი 2022 წლის განმავლობაში ხდებოდა ბაზრების ტერიტორიული რეორიენტაცია, ლოგიკურია, რომ ეს პროცესი გაგრძელდება“, - ამბობს იაროსლავ ლომაკინი, საკონსულტაციო კომპანია Honest and Bright-ის ხელმძღვანელი.
მასაც და კუხარსაც მიაჩნია, რომ რუსეთის ფედერაციასა და უკრაინას შორის ვაჭრობის ჩრდილოვანი ბაზარი განვითარდება. მაგალითად, ექსპერტებმა განაცხადეს, რომ უკრაინა აგრძელებს რუსული საწვავის ყიდვას, რომელიც იმპორტირებულია ევროპული დოკუმენტების მიხედვით.
უკრაინა ასევე აგრძელებს ევროპაში რუსული გაზის ტრანზიტის უზრუნველყოფას, რომელსაც რუსეთი საერთაშორისო კონტრაქტებით იხდის. ეკონომისტი ვლადისლავ ინოზემცევი ხაზს უსვამს, რომ კიევის მიერ რუსული გაზის ტრანზიტისთვის მიღებული თანხები, დასავლეთის მიერ უკრაინისთვის გაწეული ფინანსური მხარდაჭერის შემდეგ, უმნიშვნელოა.
მაგალითად, 2022 წლის პირველ ცხრა თვეში „გაზპრომმა“ უკრაინაში გაზის ტრანზიტისთვის დაახლოებით 700 მილიონი დოლარი გადაიხადა. იმავე 2022 წელს უკრაინამ დასავლელი პარტნიორებისგან 32 მილიარდი დოლარის დახმარება მიიღო, საიდანაც 14 მილიარდ დოლარზე მეტი გრანტები იყო.
რუსეთისა და უკრაინის ეკონომიკური ურთიერთობები 
