საბჭოთა კავშირის დაშლის შემდეგ, რუსეთი დეფოლტის რეალური საშიშროების წინაშე უკვე მეორედ დადგა. მან უკვე შეაჩერა სარგებლის დარიცხვა არარეზიდენტი პირებისათვის. სახელმწიფოებისა და საერთაშორისო ორგანიზაციების სანქციებს კერძო კომპანიების ნებაყოფლობითი ბოიკოტიც დაემატა, რუბლი 35%-ით გაუფასურდა, სამივე მსხვილმა საინვესტიციო სააგენტომ რუსეთის საკრედიტო რეიტინგი რამდენიმე საფეხურით გააუარესა ე.წ. ნაგავთა ჯგუფში მოაქცია. აქამდე არც ერთი სხვა ქვეყნის რეიტინგი ასე სწრაფად არასდროს შემცირებულა.  

1998 წლის დეფოლტი, ერთდროულად რამდენიმე მიზეზმა განაპირობა. რუსეთს 1997 წლის აზიური კრიზისი მიადგა კარს, ნავთობის ფასი განახევრდა და დღევანდელი კურსით $19-მდე შემცირდა, ამ ყველაფერს არასწორი ფისკალური და მონეტარული პოლიტიკა დაემატა. შედეგად ეკონომიკა 5.3%-ით შემცირდა, 15 აგვისტოდან 9 სექტემბრამდე რუბლის კურსი აშშ დოლართან მიმართებაში 6.3-დან 20.8-მდე გაიზარდა, ოფიციალურად აღიარებული უმუშევრობა 11.8%-დან 13.3%-მდე, ინფლაციის განაკვეთი 14%-დან 28%-მდე, 1999 წელს კი 86%-მდე, სიღარიბის დონე 26%-დან 32%-მდე, 1999 წელს 43%-მდე. 1999 წელს სტამბოლის კონფერენციაზე რუსეთი იძულებული გახდა საქართველოდან სამხედრო ბაზების გაყვანის ვალდებულება აეღო. მოსკოვმა პირობა ნაწილობრივ მხოლოდ 2007 წელს შეასრულა და გუდაუთის ბაზა არ გაუყვანია, მიუხედავად იმისა, რომ 2008 წლის 26 აგვისტომდე ოფიციალურად საქართველოს ტერიტორიულ მთლიანობას ცნობდა.

მეოცე საუკუნის ბოლო დეკადაში მსოფლიომ დასუსტებული რუსეთის, კიდევ უფრო მეტად დასასუსტებლად და დასაშლელად შანსი მეორედ გაუშვა ხელიდან, უფრო მეტიც ჩეჩნეთში მოწყობილ გენოციდზე - 1.5 მლნ-იან ქვეყანაში 200 000 ადამიანი, მათ შორის 50 000 ბავშვი მოკლეს, ხმა არ ამოუღია. დუმილის რეალური შედეგი მეოთხედი საუკუნის შემდეგ კიევისა და ხარკოვის ქუჩებში გამოჩნდა.

1998 წლისა და დღევანდელ მდგომარეობას შორის რამდენიმე მსგავსება და სხვაობაა. იმდროინდელი რუსეთი კრიზისამდეც როგორც ეკონომიკურად, ასევე პოლიტიკურად ახლანდელზე ბევრად სუსტი იყო. 1998 წლის 31 იანვრის მდგომარეობით რუსეთის საერთაშორისო რეზერვები $15 მლრდ-ს შეადგენდა, 2022 წლის 31 იანვრის მდგომარეობით $630 მლრდ-ს, მართალია ამ თანხის ნახევარი გაუყინეს, მაგრამ დარჩენილი ნახევარიც 24 წლის წინანდელზე 20-ჯერ მეტია. კურსის მსყიდველუნარიანობის ცვლილების გათვალისწინებით 12-ჯერ მეტი. ნავთობის ფასიც დღეს ჯერჯერობით 550%-ით უფრო მეტია და თუ ირანს და/ან ვენესუელას სანქციები არ მოუხსნეს უფრო გაიზრდება.

მეორეს მხრივ SWIFT-დან ჩახსნა, იქამდე მსხვილი ბანკებისთვის ტრანზაქციების აკრძალვა, რეზერვების გაყინვა, ტრანსნაციონალური კომპანიების ბაზრიდან გასვლა, ტექნოლოგიების მიწოდების შეჩერება, ცის ჩაკეტვა, ოლიგარქების აქტივების კონფისკაცია... საშუალო და გრძელვადიან პერსპექტივაში ბევრად უფრო მძიმე შედეგებს გამოიწვევს.

რუსეთის ექსპორტის ნახევარი ნავთობზე, ნავთობპროდუქტებსა და გაზზე მოდის, კერძოდ, 2021 წლის მდგომარეობით $490 მლრდ-იანი მთლიანი ექსპორტიდან $110 მლრდ ნედლ ნავთობზე მოდიოდა, გადამუშავებულ ნავთობპროდუქტებზე $69 მლრდ, ბუნებრივ გაზზე $55 მლრდ და თხევად გაზზე $7 მლრდ ანუ ჯამში $241 მლრდ. ჯერჯერობით სანქციები ენერგეტიკულ სექტორს არ შეხებია, თუმცა რუსული ნავთობის გაყიდვები მაინც დღიურად 1 მლნ ბარელით შემცირდა რაც 18-19 პროცენტიან კლებას ნიშნავს. გაზპრომმა, როსნეფტმა და ლუკოილმა კი კაპიტალიზაციის 80%-ზე მეტი დაკარგეს. შეერთებული შტატების სენატში უკვე დარეგისტრირდა კანონპროექტი, რომელიც რუსული ნავთობის იმპორტის აკრძალვას ითვალისწინებს. გადამწყვეტი დარტყმა მოსკოვისთვის სწორედ მის ნავთობზე და გაზზე უარის თქმა, ან როგორც მინიმუმ მოხმარების მკვეთრი შემცირება იქნება.

ქვეყნის საინვესტიციო მიმზიდველობას ძირითადად სამი კომპანიის S&P-ის, MOODYS-ისა და FITCH-ის შეფასებები განსაზღვრავს. FITCH-მა რუსეთს რეიტინგი BBB-დან B-მდე შეუმცირა, MOODYS-მა Baa3-დან B3-მდე, ხოლო S&P-მ B+ დან CCC- მდე. აქედან გაკოტრებამდე უკვე 1 ნაბიჯია.

გიორგი ელიზბარაშვილი