ღვინოსთან ერთად, თხილი წარმოებისა და ექსპორტის თვალსაზრისით წამყვანი სასოფლო-სამეურნეო პროდუქტია. როგორც ISET-PI-ს მიერ მომზადებულ „საქართველოს თხილის სექტორის მიმოხილვაში“ წერია, ბოლო ათწლეულის განმავლობაში სექტორი მნიშვნელოვნად გაიზარდა, თუმცა ადგილობრივი მწარმოებლები და ექსპერტები მიიჩნევენ, რომ არსებობს როგორც წარმოების ზრდის, ისე ხარისხის გაუმჯობესების პოტენციალი, რამაც შესაძლოა საქართველოს ამ სექტორში მოწინავე პოზიცია დაუმკვიდროს.
თხილი საქართველოსთვის ერთ-ერთი ყველაზე გამორჩეული საექსპორტო პროდუქტია. 2021 წელს საქართველო მსოფლიოში თხილის (როგორც ნაჭუჭგაუცლელი, ისე ნაჭუჭგაცლილი) ექსპორტიორთა ხუთეულში იყო: თურქეთი (54.2%), იტალია (14.4%), ჩილე (6.4%), ამერიკის შეერთებული შტატები (6.0%), საქართველო (4.8%) (UN Comtrade, 2023). ამ სექტორში შედარებით მაღალია საშუალო მოსავლიანობა ჰა-ზე. წამყვან ექსპორტიორ ქვეყნებს შორის ყველაზე მაღალი მოსავლიანობა (2848 კგ/ჰა) ამერიკის შეერთებულ შტატებს აქვს, საქართველო ამ სიაში მეორეა, საშუალოდ, 1800 კგ-ით ერთ ჰა-ზე. საქართველო ამჟამად მსოფლიოში მე-6 ადგილს იკავებს ჰა-ზე საშუალო მოსავლიანობით, ხოლო თხილის წამყვანი ექსპორტიორები – იტალია და თურქეთი – შესაბამისად, მე-15 და მე-17 პოზიციებზე არიან.
2010-2021 წლებში თხილი საქართველოს მთლიანი ექსპორტის დაახლოებით 4.4%-ს შეადგენდა (Geostat, 2023). ექსპორტირებული თხილის რაოდენობამ მაქსიმუმს 2013 წელს მიაღწია (30 ათასი ტონა), თუმცა მომდევნო წლებში ეს რაოდენობა მნიშვნელოვნად შემცირდა (20 ათასი ტონა 2014 წელს და 19 ათასი ტონა 2015 წელს) . 2016 წელს ექსპორტირებული თხილის რაოდენობის მნიშვნელოვანი ზრდის (42%) შემდეგ, 2017 წელს ექსპორტი მკვეთრად შემცირდა როგორც რაოდენობით, ისე ღირებულებით, რაც ძირითადად წარმოების შემცირებითა და აზიური ფაროსანას შემოსევით იყო განაპირობებული. შედეგად, შემცირდა ექსპორტირებული თხილის როგორც რაოდენობა, ისე ღირებულება. ორივე მაჩვენებელი მეტ-ნაკლებად დასტაბილურდა 2020 წლისთვის.
„თხილის მთავარ საექსპორტო ბაზარს ევროკავშირის ქვეყნები წარმოადგენს და მათი წილი საქართველოს თხილის მთლიან ექსპორტში საშუალოდ 65%-ს შეადგენს (2010-2022 წწ). ქართული თხილის 20% კი დსთ-ის ქვეყნებში გადის. 2021 წელს თხილის მთლიანი ექსპორტის დაახლოებით ნახევარი გავიდა იტალიასა (33%) და გერმანიაში (18%) (დიაგრამა 2). აღსანიშნავია, რომ გერმანიაში 1 კგ თხილის საექსპორტო ღირებულება უფრო მაღალი იყო (5.85 აშშ დოლარი კგ-ზე), ვიდრე იტალიაში (3.86 აშშ დოლარი კგ-ზე). 2010-2021 წლებში იტალიის ბაზრის წილი საშუალოდ 20%-ს შეადგენდა, გერმანია მას მცირედით ჩამორჩებოდა ბაზრის 19%-იანი წილით.
რაც შეეხება ექსპორტის დივერსიფიკაციას, 2021 წელს ჰერფინდალ-ჰირშმანის ინდექსი (HHI) – ბაზრის კონცენტრაციის საზომი – 1,371-ს გაუტოლდა, რაც კარგად დივერსიფიცირებულ ბაზრებზე მიუთითებს. ბოლო ათი წლის განმავლობაში (2010-2021 წლებში) ბაზრის ზომიერი კონცენტრაცია დაფიქსირდა მხოლოდ 2015 და 2016 წლებში, დანარჩენ წლებში კი HHI-ის მიხედვით საქართველოს თხილის საექსპორტო ბაზრები დივერსიფიცირებული იყო. აღსანიშნავია, რომ თხილის ექსპორტიორი ქვეყნების ხუთეულში ქართულ თხილს ყველაზე დაბალი ღირებულება აქვს: ერთი კილოგრამი ქართული საექსპორტო ნაჭუჭგაუცლელი თხილი 2.7 აშშ დოლარი ღირს, ნაჭუჭგაცლილი კი – 5.9 აშშ დოლარი (ცხრილი 2). შედარებისათვის, ყველაზე მაღალია ნაჭუჭგაუცლელი ამერიკული (4.6 აშშ დოლარი) და ნაჭუჭგაცლილი იტალიური თხილის ფასი (9.2 აშშ დოლარი). რაც იმაზე მეტყველებს, რომ ქართული თხილის ხარისხი არ შეესაბამება სხვა მთავარი ექსპორტიორი ქვეყნების თხილის ხარისხს“, - აღნიშნულია ანგარიშში.
ისტორიულად თხილი საქართველოს ერთ-ერთ მთავარ სასოფლო-სამეურნეო კულტურას წარმოადგენს ეკონომიკური ღირებულების მხრივ; საქართველო შავი ზღვის სანაპიროზე მდებარეობს და თხილის მოსაყვანად შესაფერისი ნიადაგი და კლიმატური პირობები აქვს. ჯერ კიდევ ჩვენს წელთაღრიცხვამდე, მეოთხე საუკუნეში, ადგილობრივი მოსახლეობა აშენებდა თხილის ველურ ჯიშებს, რომლებმაც შემდეგ ადგილობრივ პირობებთან ადაპტაცია განიცადეს და შედეგად თხილის სხვადასხვა ადგილობრივი ჯიში ჩამოყალიბდა (GEONUTS, 2023).
2014 წლის სასოფლო-სამეურნეო აღწერის თანახმად, თხილის წარმოებაში დაახლოებით 107,000 შინამეურნეობაა ჩართული, რაც მთლიანი მეურნეობების 17%-ს შეადგენს. საქართველოში თხილის ნახევარზე მეტი სამეგრელო-ზემო სვანეთის რეგიონში იწარმოება, სადაც თხილი სოფლის მეურნეობაში ჩართული საოჯახო მეურნეობების შემოსავლის ძირითად წყაროს წარმოადგენს.
თხილი
