რუსეთის მიერ საქართველოს ოკუპაციისა და ფაქტობრივი ანექსიიდან 101 წელი გავიდა. 1921 წლის 25 თებერვალს თბილისის თავზე საბჭოთა დროშა აღიმართა. დამოუკიდებლობასთან ერთად საქართველომ რამდენიმე თვეში ტერიტორიის 1/3-ზე მეტი დაკარგა და მისი ფართობი 107 ათასიდან 70 ათას კვადრატულ კილომეტრამდე შემცირდა. საბჭოთა კავშირი აღარ არსებობს, მაგრამ კრემლის პოლიტიკა დღემდე არ შეცვლილა, ახლა 1 საუკუნის შემდეგ დამოუკიდებლობისთვის, რუსული ტანკებისა და ავიაციის წინააღმდეგ მარტოდ დარჩენილი უკრაინა იბრძვის.

117 წლიანი ანექსიის შემდეგ, 1918 წლის 26 მაისს საქართველომ დამოუკიდებლობა გამოაცხადა. 1920 წლის 7 მაისს საქართველოს დამოუკიდებლობა რუსეთმაც ცნო, თუმცა მისი დარევისთვის 1 წელიც არ მოუცდია. საბჭოთა რუსეთი საქართველოს თავს, ლარსიდან სოჭიდან ასევე სომხეთიდან და აზერბაიჯანიდან დაესხა. ორკვირიანი წინააღმდეგობის შემდეგ, გენერალმა კვინიტაძემ თბილისის დატოვების გადაწყვეტილება მიიღო, რაც ალყაში მოქცევის საფრთხით ახსნა. ომის ბედი ფაქტობრივად უკვე გადაწყვეტილი იყო, მაგრამ ბრძოლები დასავლეთ საქართველოში მაინც მარტის შუა რიცხვებამდე გაგრძელდა. 17 მარტს საქართველოს დემოკრატიული მთავრობა გემით ემიგრაციაში გაემგზავრა. გემს გიორგი მაზნიაშვილი არ გაჰყოლია, რომელმაც სახელდახელოდ შეკრებილი ჯარით აჭარა თურქებისგან გაწმინდა და სამუდამო დაკარგვას გადაარჩინა. 16 წლის შემდეგ 1937 წელს გიორგი მაზნიაშვილი ვაჟთან ერთად დახვრიტეს.

ოკუპაციის შემდეგ რუსეთმა 1 წლით ადრე დენიკინის მიერ წართმეული სოჭი ოფიციალურად გადაიფორმა, ასევე მიიერთა დვალეთიც. საინგილო და ყარაის ველი აზერბაიჯანს გადასცა, ლორე სომხეთს, ყარსის ხელშეკრულებით კი თურქეთს ისტორიული ტაო-კლარჯეთის ის ნაწილი გადასცა, რომელსაც 1918-1921 წლებში ჟორდანიას მთავრობა აკონტროლებდა.

პირველი ანექსიისგან განსხვავებით, როდესაც შეიარაღებული წინააღმდეგობა ათწლეულები გაგრძელდა, საბჭოთა საქართველოში 1924 წლის აჯანყების გაუგონარი სისასტიკით ჩახშობის შემდეგ, მასიურად იარაღი ხელში ქვეყანაში აღარ აუღიათ. სულ რაღაც 1 კვირაში დამსჯელმა რაზმებმა 12 000-ზე მეტი ადამიანი გაუსამართლებლად მოკლეს, ან უკვე დატყვევებული დახვრიტეს, მათგან ბევრს აჯანყებასთან კავშირი საერთოდ არ ჰქონია.

1937 წელი ერთნაირად სასტიკი აღმოჩნდა როგორც მეცნიერებისა და ხელოვანებისთვის ასევე, უბრალო მოქალაქეებისთვის და თავად პარტიული ბოსებისთვისაც. ზუსტი სტატისტიკა უცნობია, თუმცა ის რაც ცნობილია, როგორც მინიმუმ 15 000 ადამიანი დახვრიტეს, უფრო მეტი კი გადაასახლეს. გადასახლებულებიდან ბევრი ცოცხალი ვეღარ დაბრუნდა.

ნაცისტური გერმანია შესაძლოა დამოუკიდებელ საქართველოსაც დასხმოდა, თავს მაგრამ შეეწირებოდა თუ არა იმ ომს მოსახლეობის 10% რთული სათქმელია. ნორვეგიაში, ნიდერლანდებში, ბელგიასა და საფრანგეთში ოკუპაციას მოსახლეობის 0.5-2 პროცენტი ემსხვერპლა.

1956 წლის მარტში თბილისი მიტინგების მომხრე გახდა, რაც საბჭოთა სინამდვილეში დაუჯერებელ მოვლენას წარმოადგენდა. სტალინის - როგორც ქართველის დაგმობით ათობით ათასი ადამიანი შეურაცხყოფილად გრძნობდა. მიტინგის დახვრეტას ასობით ადამიანი შეეწირა. მოკლულთა ზუსტი რაოდენობა ამ შემთხვევაშიც უცნობია.

ბრძოლა დამოუკიდებლობისთვის 1987 წლის შემოდგომიდან მერაბ კოსტავას გადასახლებიდან დაბრუნების შემდეგ ახალი ძალით განახლდა. ზვიად გამსახურდიამ და მერაბ კოსტავამ „გორგასლიანი“ სტალინის სიკვდილიდან რამდენიმე თვეში 1953 წელს დააარსეს, მაშინ ორივე 14 წლის მოსწავლე იყო. პირველი პროკლამაციები 1956 წელს გამოაკრეს და ორივე პირველად სწორედ მაშინ დააპატიმრეს. 38 წლიანი ბრძოლა 1991 წლის 9 აპრილს, მ დამოუკიდებლობის გამოცხადებით დასრულდა. იქამდე 2 წლით ადრე მომწამვლელი გაზის გაშვებითა და სანგრების სათხრელი ნიჩბებით მიტინგის დარბევას 21 ადამიანი შეეწირა, შემდეგ იყო 1990 წლის 28 ოქტომბერი, როდესაც პირველად 71 წლიანი იძულებითი პაუზის შემდეგ საქართველოსი მრავალპარტიული არჩევნები ჩატარდა და პირველივე არჩევნებში კომუნისტური პარტია დამარცხდა. 1991 წლის 31 მარტის ისტორიულ რეფერენდუმზე კი მონაწილეობა ამომრჩეველთა 90%-მა მიიღო და მათმა 99%-მა ხმა დამოუკიდებლობას მისცა. დამოუკიდებლობას მხარი სამაჩაბლოსა და აფხაზეთშიც დაუჭირეს.

დამოუკიდებლობისთვის ერთი მთავარი მებრძოლი მერაბ კოსტავა 1989 წლის 13 ოქტომბერს საეჭვო ვითარებაში ავტოკატასტროფას ემსხვერპლა, რომელიც ძალიან მაღალი ალბათობით მოწყობილი იყო, მეორე მებრძოლმა ზვიად გამსახურდიამ 1991 წლის 26 მაისის საპრეზიდენტო არჩევნებში 87%-იანი მხარდაჭერა მოიპოვა, მაგრამ 7 თვეში იარაღის ძალით დაამხეს. პუტჩისტები ფულით, იარაღით და ცოცხალი ძალითაც კი რუსეთიდან მარაგდებოდნენ. გამსახურდია საქართველოში 1993 წლის 24 სექტემბერს დაბრუნდა. მის დამარცხებაში გადამწყვეტი როლი ბალტინის ჯარებმა შეასრულა. პირველადი ოფიციალური მონაცემებით გამსახურდიამ 1993 წლის 31 დეკემბერს სიცოცხლე თვითმკვლელობით დაასრულა მოგვიანებით საქმე მკვლელობის მუხლით გადაკვალიფიცირდა. იმის მიუხედავად, რომ მკვლელობიდან 28 წელზე მეტი გავიდა, პასუხი დღემდე არავის უგია.

გიორგი ელიზბარაშვილი